مطالب بیشتر
حسن هاشمیان، تحلیلگر جهان عرب، به ایراناینترنشنال گفت در نحوه اعلام آتشبس، پراکندگی و تناقضهایی وجود دارد که نشانه اختلاف جدی میان بخش سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی است. چهرههایی مانند عباس عراقچی ظاهرا با آتشبس موافقاند، اما نظامیان هنوز همراهی کامل نشان ندادهاند.
او افزود در این میان، نقش قطر بهعنوان واسطه بین ایران و اسرائیل، در ابتدا عجیب بهنظر میرسید، خصوصا با توجه به لحن تند اخیر مقامات قطری. اما روشن است که این آتشبس حاصل فشارهای شدید آمریکا و حملات دقیق اسرائیل است، نه دیپلماسی قطر. شرایط آتشبس تحمیلی است: جمهوری اسلامی باید تعهد بدهد که حمله موشکی و استفاده از نیروهای نیابتی را متوقف کند، بیآنکه امتیاز ملموسی نظیر رفع تحریمها دریافت کرده باشد.
به گفته هاشمیان، از نظر نمادین، این توافق بهمعنای نوعی بهرسمیت شناختن عملی اسرائیل نیز هست—امری که با شعارهای ایدئولوژیک جمهوری اسلامی در تضاد کامل قرار دارد. چارچوب زمانی آتشبس که در آن جمهوری اسلامی باید ابتدا عقبنشینی کند و اسرائیل ۱۲ ساعت بعد متعهد میشود، ساختاری شبیه به تسلیم دارد—مشابه آنچه در آتشبس جنگ خلیج فارس به صدام حسین تحمیل شد. جمهوری اسلامی در مواجهه با فروپاشی توان راهبردی خود، ناچار شده وارد این توافق شود. کشورهای عربی نیز که از تضعیف ایران نفع مستقیم میبرند، بهویژه از نابودی زیرساختهای هستهای و تضعیف نیروهای نیابتی ایران، خرسندند.
هاشمیان افزود نگرانیهای بلندمدت پابرجاست. پیروزی قاطع اسرائیل اگرچه برای عربها فرصتی امنیتی ایجاد میکند، اما با تثبیت موقعیت نظامی اسرائیل، پرسشهای قدیمی درباره فلسطین و مسیر آینده خاورمیانه را زنده میکند. از طرفی، جمهوری اسلامی احتمالا این شکست را با جنگ روایتها پنهان خواهد کرد؛ از «پیروزی اخلاقی» در دفاع از فلسطین خواهد گفت، یا از «ایستادگی در برابر امپریالیسم». بنابراین، بعید است این عقبنشینی نظامی بهمعنای تغییر بنیادی در ایدئولوژی یا سیاست خارجی ایران باشد.
منابع رسمی در اسرائیل اعلام کردند که بهدنبال حمله موشکی جمهوری اسلامی به اسرائیل که رسانهها در ایران میگویند پیش از فرارسیدن ساعت رسمی آتشبس انجام شده است، چهار نفر در بئرشبع کشته شدند.
این حمله دو زخمی بر جای گذاشته و ۲۰ نفر آسیبدیده نیز جراحات سطحی برداشتهاند.
یک منبع امنیتی در اسرائیل خبر داد که ارتش این کشور در طول شب، موج گستردهای از حملات (دهها حمله) را در تهران انجام داده است.
این فرد آگاه گفته است: «ما چندین سوءقصد هدفمند علیه شخصیتهای ایرانی انجام دادیم و هنوز منتظریم ببینیم که آیا آنها موفق بودهاند یا خیر. ما همچنین به مقرهای سپاه پاسداران، صنایع دفاعی ایران و آزمایشگاههای هستهای حمله کردیم.»
او در ادامه گفت که برخی از این اهداف قبلا و در طول عملیات اسرائیل در ایران، هدف حمله قرار گرفته بودند و تاکید کرد: «ما برای تعمیق دستاورد و آسیب به آنجا بازگشتیم.»
سخنگوی ارتش اسرائیل اعلام کرد که ارتش دریافته است موشکهایی از ایران به تازگی به سمت خاک اسرائیل شلیک شدهاند.
بر اساس این اعلام، سامانههای دفاعی در حال مقابله با این تهدید هستند.
به گفته سخنگوی ارتش اسرائیل، افراد باید پس از دریافت هشدار، وارد مناطق حفاظتشده شوند و تا اطلاع ثانوی در آنجا بمانند: «خروج از منطقه حفاظتشده تنها پس از دریافت دستورالعملهای صریح مجاز خواهد بود. شما باید طبق دستورالعملهای فرماندهی جبهه داخلی عمل کنید.»
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، در گزارشی به شورای امنیت با هشدار درباره تنشهای ایران و اسراییل، خواستار بازگشت فوری به دیپلماسی شد و از همه طرفهای درگیر خواست که «با خویشتنداری» از جنگی بزرگتر جلوگیری کنند.
او در گزارشی رسمی درباره اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که سال ۲۰۱۵ به دنبال توافق هستهای با جمهوری اسلامی (برجام) تصویب شد، آخرین وضعیت اجرای قطعنامه را بررسی کرده و هشدار داده که برجام در خطر فروپاشی کامل است.
بر اساس این گزارش، مفاد کلیدی قطعنامه ۲۲۳۱ حدود چهار ماه دیگر منقضی میشود، اما اهداف آن و مفاد توافق برجام تاکنون بهطور کامل محقق نشدهاند.
گوترش در این گزارش که با عنوان «نوزدهمین گزارش اجرای قطعنامه ۲۲۳۱» منتشر شده، از کشتهشدن غیرنظامیان، تخریب خانهها و زیرساختهای حیاتی در ایران و اسراییل ابراز تاسف کرده و خواستار آتشبس فوری و پرهیز از بینالمللیشدن درگیری شده است.
دیپلماسی در سایه جنگ
در این گزارش به پنج دور مذاکره میان جمهوری اسلامی و ایالات متحده با میانجیگری عمان و حل نشدن مسائل اساسی اشاره شده است.
گوترش از تمام طرفها خواسته است که تلاشهای خود را با هدف پیشگیری از تنشها دوچندان کنند و به راهحلی دیپلماتیک «برای تضمین ماهیت صلحآمیز برنامه هستهای ایران» دست یابند.
نامهنگاریها و مواضع کشورها
در بخش دیگری از گزارش به مجموعهای از نامهنگاریهای دیپلماتیک میان نمایندگان دائم کشورها در شورای امنیت اشاره شده است.
نمایندگان چین، روسیه و ایران در نامهای مشترک (۱۷ مارس ۲۰۲۵) بر اهمیت اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ و پرهیز از اقدامات تنشزا تاکید کردند.
چین همچنین در نامهای جداگانه یک طرح پنجمرحلهای برای حلوفصل مساله هستهای ایران ارائه داده است. این طرح بر حل مسالمتآمیز اختلافات، استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای و بازگشت گامبهگام به تعهدات تأکید دارد.
در مقابل، نمایندگان فرانسه، آلمان و بریتانیا در نامهای جداگانه (۹ ژوئن ۲۰۲۵) ایران را به «نقض گسترده تعهدات برجام» و «تخلف مکرر از توافقنامه انپیتی» متهم کردند.
به گفته آنها، برنامه هستهای ایران اکنون فراتر از محدودههای برجام است و «تهدیدی آشکار علیه صلح و امنیت بینالمللی» به شمار میرود.
جمهوری اسلامی دو روز بعد با انتشار نامهای ادعاهای سه کشور اروپایی را «کاملا بیاساس» خواند و تاکید کرد که اقدامات هستهایاش «پاسخی به خروج غیرقانونی آمریکا از برجام» و «عدم ایفای تعهدات طرفهای اروپایی» بوده است.
افزون بر این، نماینده این کشور هشدار داد که در صورت فعالشدن مکانیزم ماشه، تهران ممکن است روند خروج از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای را آغاز کند.
روسیه نیز در نامهای از موضع ایران حمایت کرد و کشورهای اروپایی را به «نادیده گرفتن دلایل اصلی بحران، یعنی خروج یکجانبه آمریکا در سال ۲۰۱۸»، متهم کرد.
انباشت اورانیوم و توقف نظارت
گوترش همچنین با اشاره به گزارش تازه آژانس بینالمللی انرژی اتمی نوشته است که از فوریه ۲۰۲۱ تاکنون آژانس امکان راستیآزمایی کامل برنامه هستهای ایران را از دست داده است.
او برآورد میکند که ایران اکنون بیش از ۹ هزار و ۲۴۰ کیلوگرم اورانیوم غنیشده در اختیار داشته باشد. این مقدار ۴۵ برابر بیش از سقف تعیین شده در برجام است.
از این میزان، حدود ۳۳۵ کیلوگرم با غنای ۲۰ درصد و بیش از ۴۱۰ کیلوگرم با غنای ۶۰ درصد است؛ عددی که آژانس آن را «بسیار نگرانکننده» توصیف کرده است زیرا میتواند ظرف مدت کوتاهی به سطح تسلیحاتی برسد.
چشمانداز مبهم
گوترش در جمعبندی گزارش خود، با تاکید بر لزوم بازگشت همه طرفها به مسیر دیپلماسی، از آمادگی سازمان ملل برای حل مسالمتآمیز این بحران خبر داده است.
او هشدار داده که با توجه به نزدیک شدن به تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ و خطر فروپاشی کامل سازوکار حقوقی برجام، اگر تصمیمهای سیاسی لازم اتخاذ نشود، جهان با بحرانی بزرگتر روبهرو خواهد شد.
