لهستان با احضار سفیر روسیه خبر داد کنسولگری این کشور در شهر کراکوف را به دلیل نقش مسکو در آتشسوزی عمدی و بزرگ سال ۲۰۲۴، تعطیل خواهد کرد. لهستان پیشتر یک کنسولگری دیگر روسیه را نیز تعطیل کرده بود.
پاول ورونسکی، سخنگوی وزارت خارجه لهستان، دوشنبه ۲۲ اردیبهشت گفت سفیر روسیه به این وزارتخانه دعوت شده است.
یک روز پیش دونالد تاسک، نخستوزیر لهستان، گفت این کشور اکنون با اطمینان میداند آتشسوزی گستردهای که مرکز خرید ماریویلسکا در ورشو را بهطور کامل نابود کرد، به دستور سرویسهای مخفی روسیه انجام گرفته است.
او گفت برخی از عوامل این آتشسوزی بازداشت و دیگر افراد مرتبط با آن نیز از سوی مقامات شناسایی شدهاند.
با این حال کرملین دست داشتن در آتشسوزی را رد کرد و آن را «اتهاماتی روسهراسانه و بیاساس» خواند.
رادوسلاو سیکورسکی، وزیر خارجه لهستان، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «به دلیل شواهدی مبنی بر اینکه سرویسهای ویژه روسیه مرتکب اقدام نکوهیده خرابکاری علیه مرکز خرید ورشو شدهاند، تصمیم گرفتم رضایت خود را برای فعالیت کنسولگری فدراسیون روسیه در کراکوف پس بگیرم.»
سیکورسکی همچنین گفت اگر حملاتی مشابه ورشو ادامه پیدا کند، لهستان اقدامات بیشتری انجام خواهد داد.
کنسولگری روسیه در شهر کراکوف سه دیپلمات و چهار کارمند دارد و با اولتیماتوم وزارت خارجه لهستان، مسکو حدود ۳۰ روز فرصت خواهد داشت تا آن را تعطیل کند.
وزارت خارجه روسیه در پاسخ به این تصمیم، اعلام کرد لهستان عمدا در حال قطع روابط خود با مسکو است.
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، گفت که «ورشو به شکل عمدی به تخریب روابط ادامه میدهد و برخلاف منافع شهروندانش عمل میکند» و افزود مسکو بهزودی «پاسخی متناسب» خواهد داد.
روابط پرتنش مسکو و ورشو بر سر جنگ اوکراین
روابط از پیش پرتنش میان ورشو و مسکو از زمان تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ میلادی به پایینترین سطح خود رسیده است.
لهستان میگوید نقش این کشور بهعنوان مرکز کمکرسانی به کییف باعث شده هدف خرابکاری، حملات سایبری و اطلاعات نادرست روسیه قرار گیرد. اتهاماتی که مسکو آنها را رد میکند.
تنشهای جدید میان دو کشور پس از آتشسوزی مرکز خرید بزرگ ورشو در ۲۴ اردیبهشت سال ۱۴۰۳ آغاز شد.
سه روز پس از این حادثه، آتشسوزی دیگری در یک فروشگاه ایکیا در ویلنیوس، شهری در لیتوانی، کشور همسایه لهستان رخ داد. مقامهای لهستانی سرویس اطلاعاتی روسیه را به ایجاد این حریق عمدی متهم کردند.
روسیه دخالت در ایجاد این آتشافروزیها را رد کرده است. با این حال مقامهای لهستان از همکاری با مقامهای لیتوانی خبر دادند و گفتند این دو حمله، بخشی از «جنگ ترکیبی» روسیه برای بیثبات کردن کشورهایی است که در جنگ با روسیه از اوکراین حمایت میکنند.
اوایل آبان سال گذشته لهستان اعلام کرد به دلیل تلاشهای مشکوک روسیه برای خرابکاری، کنسولگری این کشور در شهر پوزنان را تعطیل خواهد کرد.
مسکو اواسط آذر و در اقدامی متقابل، کنسولگری لهستان در سن پترزبورگ را بست.
روسیه علاوه بر کراکوف و پوزنان، یک کنسولگری دیگر در شهر گدانسک و سفارت خود را در ورشو دارد.
به گفته فرانچسکا رومانا استاسولا، سرپرست حفاریها، تحلیل باستان گیاهشناسی و بررسی گردههای گیاهی استخراجشده از زیر کف کلیسای مقبره مقدس، وجود درختان زیتون و تاکهای انگور در این منطقه را تایید میکند.
این یافتهها با بخشی از انجیل یوحنا مطابقت دارد که میگوید در مکانی که عیسی مسیح مصلوب شد، «باغی بود و در آن باغ، آرامگاهی جدید که هرگز کسی در آن دفن نشده بود».
استاسولا افزود: «در زمان عیسی، این منطقه هنوز بخشی از شهر نبود.»
این یافته با روایات انجیل همخوانی دارد. طبق متون مقدس، محل مصلوب شدن (معروف به جُلجُتا) و دفن عیسی مسیح در خارج از محدوده شهر قرار داشت.
کاوشهای گسترده
پس از سالها اختلاف داخلی، سه نهاد مذهبی اصلی ناظر بر کلیسا، کلیسای ارتدکس، نگاهبانان اراضی مقدس (فرانسیسکنها) و کلیسای ارمنی، در سال ۲۰۱۹ با مرمت بنا موافقت کردند.
مجوز حفاری باستانشناسی نیز از سوی اداره آثار باستانی اسرائیل صادر شد.
استاسولا گفت: «ما بهنوبت کار میکنیم، اما تیم ما در اورشلیم همیشه شامل ۱۰ تا ۱۲ نفر است. فضای اینجا بسیار ویژه است، ما بهگرمی مورد استقبال قرار گرفتهایم و با همه روابط قوی برقرار کردهایم.»
کشف شواهدی از دوران کنستانتین
تیم پژوهشی استاسولا در حفاریهای خود به چندین شی برخورد کردند که احتمالا متعلق به قرن چهارم میلادی است.
او در همین رابطه گفت: «زیر معبد فعلی، ما یک پایه دایرهای یافتیم که بخشی از اولین بنای یادبود مقبره است و از مرمر ساخته شده.»
استاسولا این کشف را «جالب» خواند و افزود: «قدیمیترین تصاویر معبد که به قرنهای پنجم و ششم برمیگردند، آن را به شکل دایرهای توصیف میکنند. بنابراین معتقدیم این پایه دایرهای بخشی از ساختار اصلی ساختهشده به دست کنستانتین است.»
کنستانتین که از سال ۳۰۶ تا ۳۳۷ میلادی بر امپراتوری روم فرمانروایی میکرد، نخستین امپراتور روم بود که مسیحیت را پذیرفت و نقش مهمی در گسترش و رسمیت یافتن این دین ایفا کرد.
یافتههای دیگر حفاری
کشف دیگری که قطعا به قرن چهارم برمیگردد، مجموعهای از سکهها در بخش شرقی گنبد فعلی است.
قدیمیترین سکه متعلق به دوران سلطنت کنستانتیوس دوم (۳۳۷-۳۶۱ میلادی) است، در حالی که جدیدترین نمونهها در زمان والنس (۳۷۴-۳۷۸ میلادی) ضرب شدهاند.
باستانشناسان همچنین صدها استخوان حیوانی کشف کردند که نشاندهنده قرنها ضیافت کشیشان و زائران در این مکان است.
بر اساس بررسیهای محققان، گونههای شناساییشده در این مکان شامل ماهیهای اقیانوس هند-آرام و اقیانوس اطلس بودند.
چشمانداز پژوهشها
تحلیل علمی تمام یافتههای این حفاری که شامل حدود ۱۰۰ هزار قطعه سفال است، احتمالا چندین سال به طول خواهد انجامید.
با این حال، پیشبینی میشود حفاریها در این مکان تاریخی چند ماه دیگر به پایان برسند.
استاسولا در پاسخ به این پرسش که آیا کاوشهای باستانشناسی میتواند دفن عیسی مسیح در این مکان را بهطور قطعی اثبات کند، گفت باید میان باور دینی و یافتههای تاریخی تمایز قائل شد.
او افزود: «کشف واقعی در شناخت تاریخ مردمی نهفته است که با ابراز ایمان خود، این مکان را به آنچه امروز است، تبدیل کردهاند. تاریخ این مکان، بازتابی از تاریخ اورشلیم و از مقطعی به بعد، روایتگر پرستش عیسی مسیح است.»
اسکات بسنت، وزیر خزانهداری آمریکا، دوشنبه ۲۲ اردیبهشت و پس از گفتوگو با مقامهای چینی در ژنو خبر داد دو طرف بر سر توقف ۹۰ روزه اقدامات تنشزا توافق کردهاند و قرار است تعرفهها بیش از ۱۰۰ واحد درصد کاهش یافته و به ۱۰ درصد برسد.
او گفت: «هر دو کشور بهخوبی از منافع ملی خود دفاع کردند. ما هر دو به تجارت متوازن علاقهمندیم و آمریکا به تلاشهای خود برای دستیابی به این هدف ادامه خواهد داد.»
وزارت بازرگانی چین اعلام کرد دو طرف متعهد شدهاند تا پیش از ۲۴ اردیبهشت اقدامات لازم را برای کاهش تنشهای تجاری انجام دهند.
این وزارتخانه افزود پکن تمامی تدابیر غیرتعرفهای را که از سیزدهم فروردین علیه آمریکا اتخاذ کرده بود، لغو یا تعلیق خواهد کرد.
این نشستها نخستین دیدار حضوری مقامهای ارشد اقتصادی چین و آمریکا از زمان بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و وضع موج تازهای از تعرفههای سنگین بر کالاهای خارجی، بهویژه علیه چین، بود.
در همین زمینه: اظهار امیدواری ترامپ برای گشایش موضع چین در ارتباط با کسبوکارهای آمریکایی
چین، سومین خریدار بزرگ کالاهای آمریکایی
ترامپ از زمان آغاز به کار مجدد در کاخ سفید، افزون بر تعرفههای اعمالشده در دولت نخست خود و آنچه دولت جو بایدن وضع کرده بود، تعرفههایی را که واردکنندگان آمریکایی بابت کالاهای چینی میپردازند به ۱۴۵ درصد افزایش داد.
چین نیز در واکنش به این تصمیم، صادرات برخی عناصر نادر را که برای صنایع دفاعی و الکترونیک آمریکا حیاتی هستند، محدود کرد و تعرفهها بر کالاهای آمریکایی را تا ۱۲۵ درصد بالا برد.
با توجه به اینکه چین سومین خریدار بزرگ کالاهای آمریکایی به شمار میآید، این جنگ تعرفهای موجب توقف حدود ۶۰۰ میلیارد دلار تجارت دوجانبه شد.
وضع تعرفههای متقابل در ماههای اخیر زنجیرههای تامین را مختل کرد، نگرانیهایی درباره رکود تورمی بهوجود آورد و به اخراج شماری از نیروهای کار منجر شد.
بیشتر بخوانید: جنگ تعرفهها به صلح رسید؛ ترامپ و استارمر از نهایی شدن توافق تجاری خبر دادند
بازارهای مالی در هفتههای اخیر بهدنبال نشانههایی از کاهش تنش تجاری بودند.
در پی مذاکرات آمریکا و چین و افزایش امیدها به نجات اقتصاد جهانی از رکود، معاملات آتی بورس والاستریت صعود کرد، ارزش دلار در برابر ارزهای امن تقویت شد و یوان چین به بالاترین حد خود در شش ماه اخیر رسید.
دفتر نتانیاهو دوشنبه ۲۲ اردیبهشت در بیانیهای اعلام کرد اسرائیل تنها با ایجاد «مسیر عبور امن» برای الکساندر موافقت کرده و نیروهای اسرائیلی به برنامههایشان برای تشدید عملیات در غزه ادامه خواهند داد.
در این بیانیه آمده است: «مذاکرات زیر آتش، همزمان با آمادهسازی برای تشدید نبرد ادامه خواهد یافت... فشار نظامی باعث شده حماس به آزادی گروگانها تن بدهد.»
شهروندان اسرائیلی امیدوارند آزادی الکساندر که پس از مذاکرات چهارجانبه میان حماس، آمریکا، مصر و قطر انجام میگیرد، راه را برای آزادی سایر گروگانهای اسیر در غزه هموار کند.
انجمن خانوادههای گروگانها ۲۲ اردیبهشت در بیانیهای اعلام کرد آزادی الکساندر آزمونی برای «سنجش میزان پایبندی رهبران اسرائیل به شهروندان خود» خواهد بود.
این انجمن افزود نتانیاهو باید از فرصت ایجاد شده برای آزادی باقی گروگانها استفاده کند.
با وجود این درخواستها، نتانیاهو با فشار شدید برخی اعضای تندروی کابینه خود برای ادامه عملیات نظامی در غزه روبهرو است.
اعضای حماس ۱۵ مهر ۱۴۰۲ (هفتم اکتبر ۲۰۲۳) با حمله به جنوب اسرائیل حدود هزار و ۲۰۰ نفر را کُشتند و بیش از ۲۵۰ تن را به گروگان گرفتند.
بنا بر اعلام دولت اسرائیل، ۲۴ گروگانِ در قید حیات همچنان در اسارت حماس هستند و پیکر ۳۵ گروگان جانباخته نیز در اختیار این گروه قرار دارد.
بیشتر بخوانید: وزیر خارجه آلمان در سفر به اسرائیل بر خلع سلاح حماس و راهحل سیاسی برای جنگ غزه تاکید کرد
آزادی گروگان آمریکایی، بدون برگزاری مراسم تبلیغاتی
ابوعبیده، سخنگوی شاخه نظامی حماس، اعلام کرد الکساندر ۲۲ اردیبهشت آزاد خواهد شد.
پیش از او، یک منبع نزدیک به حماس به خبرگزاری فرانسه گفت آزادی این گروگان نیازمند «تامین شرایط میدانی» است.
این منبع افزود برخلاف موارد قبلی، هیچ مراسمی برای تحویل الکساندر برگزار نخواهد شد.
به نظر میرسد ارتش اسرائیل قصد دارد برای تسهیل آزادی الکساندر، از بعد از ظهر دوشنبه درگیریها را متوقف کند.
کانال ۱۱ تلویزیون اسرائیل به نقل از منابع آگاه گزارش داد مقامهای آمریکایی در زمان تحویل الکساندر در محل حضور خواهند داشت.
وبسایت واینت نیز خبر داد مقامهای ایالات متحده در حال بررسی امکان انتقال سریع او و خانوادهاش به قطر هستند تا با دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، که این هفته راهی خاورمیانه خواهد شد، دیدار کنند.
الکساندر، آخرین گروگان زنده آمریکایی باقیمانده در نوار غزه است.
اسرائیل ۲۱ اردیبهشت از تصمیم حماس برای آزادی او به نشانه حسننیت در برابر ترامپ مطلع شد.
خبر غیرمنتظره مذاکرات میان حماس و آمریکا در شرایطی منتشر شد که ترامپ در آستانه سفر به کشورهای خلیج فارس قرار دارد، اما برنامهای برای سفر به اسرائیل ندارد.
شبکه ۱۲ اسرائیل ۲۱ اردیبهشت گزارش داد استیون ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، اخیرا به خانوادههای گروگانهای اسرائیلی گفته با رویکرد اسرائیل در جنگ غزه مخالف است و باور دارد که دستیابی به یک آتشبس جدید و توافق برای آزادی گروگانها، گام درست بعدی است.
این گروه عمدتا در ترکیه، عراق، سوریه و تا حدی ایران فعالیت میکرد و هم یک گروه سیاسی و هم یک گروه مسلح به شمار میرفت.
ترکیه، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا و چند کشور دیگر، پکک را یک سازمان تروریستی میدانستند.
تاریخچه، ایدئولوژی و روابط پکک با دیگر گروههای کرد، بهویژه حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) در ایران، نمایانگر پیچیدگی آرمانهای کردها در جغرافیایی فراملی است.
این مقاله، منشا پکک، افکار اصلی، تحولات کلیدی و پیوندهای آن با پژاک و دیگر گروههای کرد ایرانی را بررسی میکند.
منشا و تاسیس پکک
پکک بهطور رسمی در ۲۷ تا ۲۸ نوامبر ۱۹۷۸ از سوی گروهی از دانشجویان کرد در آنکارا تاسیس شد.
رهبری این گروه را عبدالله اوجالان (که اغلب با نام مستعار «آپو» شناخته میشود) بر عهده داشت؛ کسی که با وجود حبس از سال ۱۹۹۹ تاکنون، همچنان رهبر ایدئولوژیک این گروه محسوب میشود.
پکک در دوران آشوبهای اجتماعی و سیاسی ترکیه شکل گرفت و بر پایه ایدئولوژی مارکسیستی ـ لنینیستی بنیان نهاده شد.
هدف اولیه این گروه، تاسیس یک دولت مستقل کردی در جنوب شرقی ترکیه بود؛ منطقهای با جمعیت قابل توجه کرد که بخشی از سرزمین بزرگتری است که کردها در آن ساکناند، شامل ترکیه، عراق، ایران و سوریه.
در ترکیه، کردها طی دههها با سرکوب فرهنگی و سیاستهای همگونسازی مواجه بودند و زبان و هویت کردی برای سالها ممنوع بود.
پکک خود را از دیگر گروههای کرد با رویکرد رادیکال و ترکیب اجتماعی متفاوت متمایز کرد؛ اعضای آن عمدتا از طبقات فرودست بودند، نه از نخبگان.
در فعالیتهای آغازین خود، این گروه به اهداف دولتی ترکیه و گروههای کرد رقیب که آنها را همکار دولت میدانست، حمله میکرد.
در سال ۱۹۷۹، اوجالان برای فرار از سرکوب دولت ترکیه به سوریه گریخت و در آنجا با گروههای مسلح فلسطینی ارتباط برقرار کرد و اردوگاههایی در دره بقاع لبنان و سوریه تاسیس کرد.
کودتای نظامی سال ۱۹۸۰ در ترکیه، پکک را رادیکالتر کرد و اعضای آن را به کشورهای دیگر پراکند، در حالی که این گروه آماده جنگ مسلحانه میشد.
افکار اصلی و ایدئولوژی
ایدئولوژی پکک طی نزدیک به پنج دهه به شکل چشمگیری تغییر کرد. این تغییرات بازتابی از تحولات درونی و فشارهای خارجی بودند.
مارکسیسم ـ لنینیسم و جداییطلبی اولیه (۱۹۷۸ - اواخر دهه ۱۹۹۰)
در آغاز، پکک با تکیه بر ایدئولوژی مارکسیستی ـ لنینیستی خواهان ایجاد یک کشور مستقل کرد از راه مبارزه انقلابی مسلحانه بود.
این گروه، دولت ترکیه را بهعنوان استعمارگری که کردها را سرکوب میکند، توصیف میکرد و تلاش داشت دهقانان و کارگران کرد را علیه دولت و رهبران فئودال کرد بسیج کند.
این دوره با تاکتیکهای خشونتآمیز، از جمله حمله به نظامیان ترکیه، غیرنظامیان و کردهای رقیب همراه بود و همزمان، تبلیغاتی برای جلب حمایت مردم کرد در ترکیه انجام میشد.
گذار به خودمختاری و کنفدرالیسم دموکراتیک (از ۲۰۰۰ تاکنون)
پس از دستگیری اوجالان در سال ۱۹۹۹، پکک در اهداف خود بازنگری کرد. اوجالان، تحت تاثیر اندیشمندانی مانند موری بوکچین، مفهوم «کنفدرالیسم دموکراتیک» را توسعه داد؛ مدلی که الگوی دولت-ملت را رد میکرد و بر اداره خودگردان و مردمی، با تمرکز بر عدالت جنسیتی، محیط زیستگرایی و همکاری چندقومیتی تاکید داشت.
در این چارچوب، پکک دیگر بهدنبال جدایی کامل نبود، بلکه خواستار خودمختاری فرهنگی و سیاسی بیشتر برای کردها در چارچوب دولت ترکیه بود.
هویت فرهنگی و اجتماعی
پکک بهطور فزایندهای بر ترویج زبان، فرهنگ و هویت کردی متمرکز بود. این گروه از آموزش به زبان کردی، رسانههایی مانند تلویزیون روژ تیوی و حتی اصلاحات دینی مانند برگزاری نماز جمعه به زبان کردی حمایت کرد.
رهبری پکک سکولار بود و در گذشته از اسلام انتقاد میکرد، اما نوشتههای متاخر اوجالان، جنبههای انقلابی اسلام و دین زرتشتی را بهعنوان بخشی از میراث کردها میستایید.
برابری جنسیتی و فمینیسم
یکی از ویژگیهای برجسته ایدئولوژی پکک تاکید آن بر آزادی زنان بود. این گروه بهطور فعال زنان را جذب میکرد؛ بهگونهای که آنها بخش بزرگی از نیروهای رزمی پکک را تشکیل میدادند.
پکک فمینیسم رادیکال را یکی از اصول محوری خود میدانست؛ موضوعی که در گروههای وابستهای چون پژاک نیز دیده میشود، جاییکه حدود نیمی از اعضای مسلح آن را زنان تشکیل میدهند.
تغییرات ایدئولوژیک پکک، واکنشی عملگرایانه به واقعیتهای سیاسی بود: از جمله زندانی بودن رهبر آن، فشارهای بینالمللی و نیاز به جذب مخاطبان وسیعتر. با این حال، استفاده مداوم از خشونت، همچنان باعث جنجالبرانگیز بودن این گروه میشد.
تحولات کلیدی در تاریخ پکک
تاریخچه پکک با چرخههایی از خشونت، آتشبس و مذاکره همراه بود و تاثیرات منطقهای و بینالمللی گستردهای داشت.
شورش اول (۱۹۸۴–۱۹۹۹)
پکک در ۱۵ اوت ۱۹۸۴، مبارزه مسلحانه علیه دولت ترکیه را آغاز کرد و اهداف نظامی و دولتی را هدف قرار داد. در این دوره، جنگ چریکی در جنوب شرقی ترکیه شدت یافت و پکک از پایگاههایی در شمال عراق و سوریه استفاده میکرد.
این درگیری به کشته شدن بیش از ۴۰ هزار نفر، عمدتا غیرنظامیان کرد، و تخریب گسترده منجر شد.
دستگیری اوجالان در کنیا در سال ۱۹۹۹ ضربهای بزرگ به پکک وارد کرد و باعث کاهش موقتی فعالیتهای این گروه شد.
بازسازی پس از اوجالان (بعد از ۲۰۰۰)
پس از دستگیری اوجالان، پکک بازسازی شد و در سال ۲۰۰۷، «اتحادیه جوامع کردستان» (KCK) را بهعنوان ساختاری فراگیر برای هماهنگی بین گروههای کردی در ترکیه، عراق، ایران و سوریه تاسیس کرد.
این ساختار، گروههایی چون پژاک و حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (PYD) را در برمیگرفت. در سال ۲۰۰۴، پکک بار دیگر حملات چریکی علیه نیروهای ترکیهای را از سر گرفت.
فرآیند صلح و شکست آن (۲۰۱۳–۲۰۱۵)
در سال ۲۰۱۳، پکک آتشبس اعلام کرد و نیروهایش را به کردستان عراق عقب نشاند تا مسیر مذاکرات صلح با ترکیه را هموار کند.
این گفتوگوها در ژوئیه ۲۰۱۵ و در پی افزایش تنشهای منطقهای، از جمله نگرانی ترکیه نسبت به نفوذ PYD در سوریه، شکست خورد.
پس از آن، خشونتها از سر گرفته شد و شاهد حملات پکک در جنوبشرق ترکیه و بمباران پایگاههای آن از سوی ارتش ترکیه در شمال عراق بودیم.
تحولات اخیر (۲۰۱۵–۲۰۲۵)
از سال ۲۰۱۵، نبردها بیشتر به مناطق روستایی و کوههای قندیل در شمال عراق منتقل شدند و ترکیه عملیات نظامی گستردهای علیه پایگاههای پکک انجام داد.
در مارس ۲۰۲۵، پکک پس از فراخوان اوجالان برای خلع سلاح و انحلال گروه، آتشبس اعلام کرد که امیدها به ازسرگیری مذاکرات را افزایش داد.
با این حال، تنشها بهدلیل حملات ترکیه به PYD/YPG در سوریه ادامه پیدا کرد. ترکیه این گروهها را شاخهای از پکک میداند. حمایت احتمالی کشورهای ایران، سوریه و روسیه از پکک همچنان محل مناقشه است.
پکک بهخاطر هدف قرار دادن غیرنظامیان، استفاده از کودکان در جنگ و بمبگذاری در مناطق شهری مورد انتقاد بود.
همزمان، ترکیه نیز به نقض حقوق بشر، تخریب روستاها و قتلهای فراقضایی متهم میشد. هر دو طرف در ارتکاب جنایات گسترده نقش داشتند.
روابط با پژاک و دیگر گروههای کرد ایرانی
روابط پکک با گروههای کرد ایرانی، بهویژه پژاک، بهدلیل ایدئولوژی مشترک، رهبری واحد و پایگاههای عملیاتی مشترک بسیار نزدیک و درهمتنیده بوده است.
جمعیت کرد ایران عمدتا در استانهایی چون کردستان و کرمانشاه متمرکز است و بهدلیل سرکوب فرهنگی و سیاسی، تمایل به مقاومت مسلحانه دارند.
پژاک (حزب حیات آزاد کردستان)
پژاک که در سال ۲۰۰۴ تاسیس شد، شاخه ایرانی پکک محسوب میشود. این گروه تحت ساختار KCK فعالیت میکند و خواهان خودمختاری کردهای ایران در قالب یک جمهوری دموکراتیک فدرال است.
ایدئولوژی آن بر مبنای کنفدرالیسم دموکراتیک اوجالان است. پژاک عمدتا از اعضای ایرانی سابق پکک تشکیل شده و با الگو گرفتن از آن، اصول فمینیستی را نیز پذیرفته است.
حدود نیمی از نیروهای مسلح پژاک را زنان تشکیل میدهند. پایگاههای آن در کنار پکک در کوههای قندیل قرار دارند و از نظر لجستیکی، آموزشی و رهبری، کاملا به پکک وابسته است.
درگیری ایران و پژاک از سال ۲۰۰۴ آغاز شد و در سال ۲۰۱۱ به اوج رسید. در سپتامبر همان سال، پس از درگیریهای شدید، پژاک آتشبس اعلام کرد و نیروهایش را به عراق عقب نشاند تا در عملیات پکک علیه ترکیه مشارکت کنند.
با این حال، درگیریهای پراکنده در سالهای ۲۰۱۳ و ۲۰۱۶ نیز گزارش شد. پس از اعتراضات ۱۴۰۱ و قتل حکومتی مهسا (ژینا) امینی، سرکوب بیشتر کردها باعث افزایش جذب نیرو برای پژاک شد؛ هرچند همکاری اطلاعاتی ایران و ترکیه، توان پژاک را کاهش داده است.
ایالات متحده در سال ۲۰۰۹، پژاک را بهدلیل ارتباط با پکک در فهرست گروههای تروریستی قرار داد. عبدالرحمن حاجی احمدی، رهبر پیشین پژاک، آمریکا را به همکاری اطلاعاتی با ایران و ترکیه علیه پژاک متهم کرده است.
دیگر گروههای کرد ایرانی
ایران میزبان چندین گروه اپوزیسیون کرد دیگر است که بسیاری از آنها در کردستان عراق مستقرند، زیرا در داخل ایران تحت سرکوب قرار گرفتهاند. از جمله این گروهها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
حزب دموکرات کردستان ایران (PDKI): گروهی ملیگرا که خواهان خودمختاری از راه گفتوگوی مسالمتآمیز یا مبارزه مسلحانه است.
این حزب در سال ۲۰۱۶ برای مدتی حملاتی را انجام داد، ولی بهسرعت عقب نشست. این گروه مستقل از پکک عمل میکند و رویکردهایی را که خشونتآمیز میداند، نقد کرده است.
کومله: گروهی چپگرا با شاخههای مختلف از جمله «حزب کومله کردستان ایران» و شاخه کردستان «حزب کمونیست ایران». این گروه با نیروهای ایرانی درگیر شده، اما از پکک و پژاک تمایز دارد.
حزب آزادی کردستان (PAK): گروهی مسلح با پایگاه در کردستان عراق که هدف حملات ایران قرار گرفته، ولی وابستگی کمتری به پکک دارد.
برخلاف پژاک که ساختار و ایدئولوژیاش با پکک همپوشان است، این گروهها اهداف مستقل خود را دنبال میکنند و گاه با پکک بر سر نفوذ رقابت دارند.
تسلط پکک بر کوههای قندیل باعث ایجاد تنشهایی شده و پژاک احزاب کردی عراق مانند حزب دموکرات کردستان (KDP) و اتحادیه میهنی کردستان (PUK) را به همکاری با ترکیه و ایران متهم کرده است.
موضع ایران و روابط با پکک و پژاک
ایران بهعنوان یکی از کشورهای میزبان جمعیت قابلتوجه کرد در مناطق غربی خود (عمدتا در استانهای کردستان، کرمانشاه، و آذربایجان غربی)، با هرگونه حرکت استقلالطلبانه یا خودمختاریخواهی کردها بهشدت مخالف است و گروههای مسلح کرد، از جمله حزب کارگران کردستان (پکک) و حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) را تهدیدات جدی امنیتی تلقی میکند.
این موضع ریشه در نگرانیهای ایران از جداییطلبی، حفظ تمامیت ارضی، و جلوگیری از نفوذ خارجی، بهویژه از سوی ایالات متحده و اسرائیل، دارد که گاه به حمایت از گروههای کرد متهم شدهاند.
روابط پیچیده ایران با پکک و پژاک ترکیبی از تقابل نظامی، همکاریهای تاکتیکی گاهبهگاه و فشارهای دیپلماتیک منطقهای است که در ادامه بررسی میشود.
ایران، مانند ترکیه، پکک را یک سازمان تروریستی میدانست و فعالیتهای آن را در مرزهای خود تحمل نمیکرد.
این موضع درباره پژاک، شاخه ایرانی پکک، حتی شدیدتر است، زیرا پژاک مستقیما نیروهای ایرانی را در داخل خاک ایران هدف قرار داده است.
از دید تهران، فعالیتهای این گروهها نهتنها امنیت ملی را تهدید میکند، بلکه میتواند به تحریک ناآرامیهای قومی در میان کردهای ایران منجر شود، بهویژه در دورههای بحران داخلی مانند اعتراضات سراسری سال ۱۴۰۱ که مناطق کردنشین نقش پررنگی در آن داشتند.
از اواخر دهه ۲۰۰۰، ایران حملات نظامی متعددی علیه پایگاههای پکک و پژاک در منطقه کوهستانی قندیل در شمال عراق انجام داد. این حملات از سال ۲۰۱۸ شدت گرفت و شامل استفاده از موشکهای بالستیک و پهپادهای تهاجمی بود.
بهعنوان مثال، در سپتامبر ۲۰۱۸، ایران به مقر حزب دموکرات کردستان ایران (PDKI) در کویسنجق عراق حمله موشکی انجام داد که بهطور غیرمستقیم پیامی به سایر گروههای کرد، از جمله پکک و پژاک، بود.
پس از اعتراضات ۱۴۰۱ که کردها در آن شعار «زن، زندگی، آزادی» را به نمادی ملی تبدیل کردند، ایران حملات خود را به پایگاههای کرد در عراق افزایش داد و آنها را به تحریک ناآرامی متهم کرد.
حمایت تاکتیکی و تناقضات
با وجود خصومت کلی، گزارشهایی از حمایت تاکتیکی ایران از پکک در مقاطع خاص علیه ترکیه وجود دارد، بهویژه در دهههای ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، زمانی که روابط تهران و آنکارا پرتنش بود.
این حمایت که اغلب غیررسمی و محدود به اجازه عبور یا ارائه تسلیحات سبک بود، بهعنوان ابزاری برای تضعیف ترکیه، رقیب منطقهای ایران، استفاده میشد.
با این حال، این همکاریها هرگز به یک اتحاد استراتژیک تبدیل نشد، زیرا ایران همواره نگران پیامدهای تقویت گروههای کرد مسلح برای امنیت داخلی خود بوده است.
از سوی دیگر، پژاک بهعنوان شاخهای از پکک که مستقیما علیه ایران فعالیت میکند، هیچگاه از چنین حمایتهایی برخوردار نبوده است.
از زمان تاسیس در سال ۲۰۰۴، پژاک حملات متعددی علیه نیروهای نظامی ایران، بهویژه در مناطق مرزی کردستان و آذربایجان غربی، انجام داده است. ایران نیز در پاسخ، عملیات نظامی گستردهای علیه پژاک در داخل و خارج مرزها اجرا کرده است.
در سال ۲۰۱۱، درگیریهای سنگین در منطقه مرزی منجر به کشته شدن دهها نفر از هر دو طرف شد و در نهایت به آتشبسی شکننده انجامید که پژاک را وادار به عقبنشینی به پایگاههای قندیل کرد.
با این حال، درگیریهای پراکنده در سالهای بعد، از جمله در ۲۰۱۳ و ۲۰۱۶، ادامه یافت.
توافق امنیتی ایران و عراق
یکی از تحولات کلیدی در فشار بر پکک و پژاک، توافق امنیتی مرزی ایران و عراق در مارس ۲۰۲۳ است که هدف آن خلع سلاح و محدود کردن فعالیت گروههای مسلح کرد مستقر در اقلیم کردستان عراق بود.
این توافق که پس از مذاکرات طولانی بین تهران و بغداد امضا شد، ایران را ملزم کرد که حملات نظامی به خاک عراق را کاهش دهد و در مقابل، عراق متعهد شد گروههای کرد مخالف ایران، از جمله پژاک، PDKI، و کومله را خلع سلاح و پایگاههای آنها را از مرز دور کند.
این توافق بهطور خاص به پایگاههای قندیل که محل استقرار پکک و پژاک است، اشاره دارد و فشار بر این گروهها را بهطور قابلتوجهی افزایش داده است.
اجرای این توافق، همراه با همکاری اطلاعاتی ایران و ترکیه، توانایی عملیاتی پژاک را تضعیف کرده است. بهعنوان مثال، حملات پهپادی مشترک ایران و ترکیه به قندیل در سالهای اخیر، هماهنگی فزاینده این دو کشور علیه گروههای کرد را نشان میدهد.
این همکاریها که تا حدی نتیجه نگرانیهای مشترک از نفوذ کردها در منطقه است، برای پژاک و پکک چالشهای جدیدی ایجاد کرده است.
تاثیرات داخلی و منطقهای
افزایش سرکوب کردها در ایران پس از اعتراضات ۱۴۰۱، از جمله اعدام فعالان کرد و محدودیتهای فرهنگی، به تقویت پایگاه اجتماعی گروههایی مانند پژاک کمک کرد.
با این حال، حملات نظامی ایران و محدودیتهای ناشی از توافق امنیتی ۲۰۲۳، توانایی این گروهها برای عملیات در داخل ایران را کاهش داد.
در سطح منطقهای، ایران با استفاده از دیپلماسی و عملیات نظامی تلاش کرد تا نفوذ پکک و پژاک را محدود کند، در حالی که همکاری با ترکیه و عراق نشاندهنده همگرایی استراتژیک علیه تهدیدات کردی بود.
موضع ایران در قبال پکک و پژاک ترکیبی از تقابل نظامی، فشار دیپلماتیک و همکاریهای منطقهای برای خنثی کردن تهدیدات کردی بوده است.
در حالی که حمایتهای تاکتیکی گذشته از پکک علیه ترکیه گزارش شده، حملات اخیر ایران به پایگاههای قندیل و توافق امنیتی با عراق، رویکرد سختگیرانه تهران را نشان میدهد.
روابط نزدیک پکک و پژاک که در ایدئولوژی و عملیات مشترک ریشه دارد، آنها را به هدف اصلی ایران تبدیل کرده، در حالی که دیگر گروههای کرد ایرانی با حفظ استقلال، مسیرهای متفاوتی را دنبال میکنند.
این پویایی پیچیده، چالشهای پیش روی جنبش کردها در ایران را برجسته میکند.
