ایرانیها این روزها فشار اقتصادی بیسابقهای را تحمل میکنند، آن هم درست زمانی که تنش میان جمهوری اسلامی و اسرائیل و آمریکا شدت یافته و تهران نیز بودجه نظامی خود را به شکل چشمگیری افزایش داده تا از دفاع و نفوذ منطقهای خود حمایت و پشتیبانی کند.
محمد ماشینچیان، پژوهشگر ارشد مرکز حکمرانی و بازارها در دانشگاه پیتسبرگ، در پادکست سایت انگلیسی ایراناینترنشنال گفت: «این یک تراژدی واقعی است. کیفیت زندگی ایرانیان طی چند سال اخیر به طور پیوسته افت کرده است اما در یک سال گذشته شرایط عملا فاجعهبار شده است.»
ماشینچیان در این گفتوگو تاکید کرد دولت ایران همچنان تامین مالی سپاه پاسداران و ماجراجوییهای نظامی را بر رفاه شهروندان ترجیح میدهد.
کاهش شدید ارزش پول ملی
از زمان روی کار آمدن مسعود پزشکیان بهعنوان رییس دولت، ارزش پول ملی ایران نصف شده است.
با جهش نرخ بیکاری به بالای ۷۰ درصد، اکنون میلیونها ایرانی در تامین نیازهای اولیهشان دچار مشکل شدهاند و تورم کمرشکن و فقر بر زندگی آنها سایه افکنده است.
این سقوط شدید ارزش پول ملی موجب شده تا نرخ تورم به بیش از ۴۰ درصد برسد و قیمت مواد غذایی در برخی موارد تا ۱۰۰ درصد افزایش یابد.
با تعمیق این بحران، پیشبینی میشود فشار اقتصادی بر ایرانیان طی ماههای آینده باز هم شدیدتر شود.
به گفته ماشینچیان، پزشکیان فرصتهای زیادی را برای مقابله با بحران از دست داده و در بودجه کشور برنامهای برای کمک به مردم نیامده است: «پزشکیان میتوانست بودجه سال آینده را طوری تنظیم کند که حداقل برای یک سال، مقامات جمهوری اسلامی را متقاعد کند از افزایش بودجه نظامی جلوگیری کنند تا اوضاع بدتر نشود.»
او اضافه کرد: «اکنون در شرایط بحرانی هستیم. پزشکیان باید بودجه را صرف نیازهای اولیه مردم میکرد اما اولویت او سپاه پاسداران بود.»
دولت پرشکیان در سال جدید خورشیدی، بودجه نظامی را ۲۰۰ درصد افزایش داده است و با وجود کسری بودجه و سقوط ارزش پول ملی تلاش میکند از راه افزایش مالیات، درآمدهایش را تقویت کند.
وضعیت چقدر بد است؟
مهدی قدسی، اقتصاددان موسسه بینالمللی مطالعات اقتصادی وین معتقد است این بدترین بحران اقتصادی است که ایران از ابتدای تاسیس جمهوری اسلامی تجربه کرده است.
او تاکید کرد که حتی در دوران جنگ هشتساله ایران و عراق نیز وضعیت اقتصادی بهتر از امروز بوده است.
به گفته قدسی، «این بدترین وضعیت و وخیمترین و تاریکترین شرایطی است که ایران تاکنون تجربه کرده» است.
قدسی افزود که دلایل این فروپاشی چندوجهی است؛ از جمله موضع نظامی ایران در منطقه به عنوان راهی برای حفظ سیستم حاکم.
او در گفتوگو با ایراناینترنشنال وضعیت فعلی ایران را به یک «کمدی سیاه» تشبیه کرد و گفت: «رهبران تهران دچار وضعیتی از بیسیاستی شدهاند. تنها هدف آنها بقا است و برای بقا نیز نیاز دارند تا جنگ و تنش را با کشورهای دیگر گسترش دهند.»
درآمد نفتی تا چه اندازه اهمیت دارد؟
ابهام و بلاتکلیفی ناشی از احتمال وقوع جنگ با آمریکا یا یک توافق جدید هستهای نیز به عمق بحران اقتصادی در ایران افزوده است.
از زمان روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ، فرو ریختن ارزش ریال ایران تشدید شده و بهای آن به حدود ۱۰۵ هزار تومان در ازای هر دلار رسیده است.
دولت او تحریمهای جدیدی علیه صنعت نفت ایران وضع کرده که حتی پالایشگاههای کوچک چینی (معروف به تیپات) که نفت خام ایران را پالایش میکنند نیز در بر میگیرد.
اسکات بسنت، وزیر خزانهداری آمریکا اخیرا گفته است: «اگر من جای ایرانیها بودم، همین الان همه پولهایم را به ارز تبدیل میکردم.»
حکومت ایران بهشدت به درآمدهای نفتی وابسته است اما طبق گفته ماشینچیان، با سطح فعلی صادرات نفت، درآمد حاصله حتی برای تامین صندوقهای بازنشستگی پایه نیز کافی نیست.
به گفته اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۴ به ۵۴ میلیارد دلار رسید که اندکی بیشتر از ۵۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ بود. بر اساس این گزارش، حجم صادرات روزانه ایران در این بازه زمانی به طور میانگین ۱.۵ میلیون بشکه بوده است.
با این حال، ترامپ یک دستور اجرایی امضا کرده که هدف آن کاهش صادرات نفت ایران به صفر است.
قدسی و ماشینچیان معتقدند در حالی که بازار جهانی میتواند این قطع صادرات نفت ایران را تحمل کند، اثر آن برای اقتصاد ایران فاجعهبار خواهد بود.
ایران در حال حاضر تلاش میکند با تزریق دلار به بازار، قیمت کالاهای اساسی را کنترل کند اما در صورت صفر شدن صادرات نفت، حکومت دیگر ذخایر ارزی کافی نخواهد داشت و این موضوع منجر به جهش بیشتر تورم و سقوط بیشتر ارزش ریال خواهد شد. این وضعیت همچنین باعث میشود ایران دیگر توانایی پرداخت یارانه برای بنزین را نداشته باشد.
این دو اقتصاددان هشدار دادند که در صورت قطع یارانه بنزین، تابستان آینده احتمال افزایش قیمت سوخت بسیار بالاست و در این صورت ممکن است اعتراضاتی سراسری مشابه اعتراضات آبان ۱۳۹۸ رخ دهد.
آن اعتراضات نیز در پی افزایش ناگهانی قیمت بنزین آغاز شد و به سرعت به اعتراضی فراگیر علیه حاکمیت تبدیل شد. در جریان آن اعتراضات صدها نفر کشته شدند و بیش از هفت هزار نفر بازداشت شدند.
با این حال هر دو اقتصاددان معتقدند که هرگونه تغییر در رهبری ایران از طریق سیاست فشار حداکثری تنها در صورتی امکانپذیر خواهد بود که مردم ایران نیز حمایت حداکثری را دریافت کنند.
با ادامه خطر جنگ یا احتمال یک توافق هستهای جدید، سقوط ریال احتمالا تداوم خواهد یافت. تورم روزافزون و مشکلات اقتصادی نیز نارضایتی عمومی را بیشتر خواهد کرد و همزمان ریسکهای دیپلماتیک و نظامی همچنان بالا خواهد ماند.
(میتوانید این گفتوگو را از طریق کانال یوتیوب یا از طریق پلتفرمهای پادکست مثل اسپاتیفای، اپل و آمازون به زبان انگلیسی بشنوید)
علیرضا دورودی ۳۲ ساله ساعت سه بامداد سهشنبه پنج فروردین (به وقت آمریکا) به دلیل ابطال ویزایش در سال ۲۰۲۳ از سوی ماموران مهاجرت در آپارتمانش بازداشت شد.
دیوید روزاس، وکیل دورودی، گفت که دلیل لغو ویزای موکلش را نمیداند اما او تا زمانی که دانشجو باشد، میتواند در آمریکا بماند.
روزاس افزود: «او به دلیل انجام هیچ جرمی بازداشت نشده و در هیچ اعتراض ضد دولتیای شرکت نکرده است. او بهطور قانونی در ایالات متحده حضور دارد و با تحصیل در مقطع دکتری مهندسی مکانیک در حال تحقق رویای آمریکایی خود است.»
پیشتر شماری از دانشجویان در آمریکا به دلیل مشارکت در اعتراضات طرفدار فلسطین در محوطه دانشگاه بازداشت و در معرض اخراج از ایالات متحده قرار گرفتهاند.
وزارت امنیت داخلی آمریکا جمعه هشت فروردین درباره پرونده دورودی اعلام کرد که مقامات مهاجرت بر اساس ابطال ویزای او اقدام به بازداشتش کردهاند.
این وزارتخانه در بیانیهای بدون اشاره به جزییات بیشتر گفت: «این فرد نگرانیهای قابل توجهی در حوزه امنیت ملی ایجاد کرده است.»
وکیل دورودی گفت که هیچگونه اتهامی درباره مسائل امنیتی مرتبط با موکلش به او اطلاع داده نشده است.
کارل شوسترمن، وکیل مهاجرت در لسآنجلس که در این پرونده دخالتی ندارد، گفت که در سالهای اخیر ابطال ویزای دانشجویان به دلیل جرایمی مانند رانندگی در حالت مستی «نسبتا رایج» شده است و این موضوع، ورود مجدد آنها به آمریکا را ممنوع میکند اما در صورت ادامه تحصیل، ممکن است اجازه ماندن در خاک ایالات متحده را داشته باشند.
سوابق دادگاه ایالت آلاباما که بهصورت عمومی در دسترس است نشان میدهد دورودی در نوامبر ۲۰۲۳ به دلیل سرعت غیرمجاز و رانندگی خطرناک جریمه شده اما سابقه کیفری دیگری ندارد.
دورودی اکنون در زندان شهرستان پیکنز در کارلتون ایالت آلاباما نگهداری میشود و قرار است به مرکز بازداشت اداره مهاجرت و گمرک آمریکا در جِنای ایالت لوئیزیانا منتقل شود که شهری با حدود پنج هزار نفر جمعیت و دور از هر شهر بزرگی است.
وکیل دورودی گفت هنگامی که ماموران واحد تحقیقات امنیت ملی اداره مهاجرت و گمرک آمریکا (ICE) بامداد سهشنبه در خانه او را زدند، موکلش ابتدا تصور کرد که به خانهاش حمله شده است.
ماموران این واحد در زندان به دورودی اعلام کردند که به دلیل اینکه شهروند ایران است و مدتی طولانی از زمان لغو ویزایش میگذرد نباید در آمریکا بماند. دورودی در پاسخ گفته که دانشجو است و ماموران در جواب گفتهاند: «میتوانی مدرکی که دانشجو بودهای را در دادگاه نشان بدهی.»
همسایگانی که نخواستند نامشان فاش شود به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفتند که با صدای در زدن از خواب بیدار و هنگام بازداشت دورودی دچار وحشت شدند.
دانشگاه آلاباما بازداشت یک دانشجوی خود را در خارج از محوطه دانشگاه تایید کرد و در بیانیهای گفت: «دانشجویان بینالمللی که در این دانشگاه تحصیل میکنند، اعضای ارزشمند جامعه دانشگاهی هستند. دانشگاه آلاباما همواره قوانین مهاجرتی را رعایت کرده و به همکاری با مقامات فدرال ادامه خواهد داد.»
به گفته وکیل دورودی، جلسه رسیدگی به پرونده مهاجراتی او اوایل آوریل (اواسط فروردین) برگزار خواهد شد.
وکیل او نگران است که حضور نیافتنش در کلاسهای دانشگاه، منجر به از دست رفتن وضعیت دانشجوییاش شود.
تخصص دورودی در مهندسی متالورژی بوده و پیشتر در دانشگاه امیرکبیر تهران در مقطع کارشناسی ارشد تحصیل کرده است. او از بهمن ۱۴۰۱ تحصیل خود در دانشگاه آلاباما را شروع کرده است و بیش از دو سال از اقامتش در آمریکا میگذرد.
این روزنامه جمعه هشت فروردین به نقل از وکلا و مشاوران مهاجرت نوشت که این اقدام در پی سیاستهای سختگیرانهتر دولت ترامپ در زمینه بررسی اتباع خارجی صورت گرفته است.
کارشناسان حقوقی که با روزنامه گلوب اند میل گفتوگو کردهاند، از دولت کانادا خواستهاند که هشدار مسافرتی صادر کند و به شهروندان و ساکنان کانادا اطلاع دهد که ممکن است ورودشان به آمریکا ممنوع شود، ویزا یا کارت نکسوس آنها لغو گردد و حتی خود آنها بازداشت یا اخراج شوند.
اگرچه آماری رسمی و بهروز از کشور محل تولد کاناداییهایی که از ورود به آمریکا منع شدهاند در دست نیست، اما چند وکیل مهاجرت تایید کردهاند که از ۲۰ ژانویه، زمانی که دونالد ترامپ رییسجمهوری آمریکا، فرمانی اجرایی برای بررسیهای سختگیرانهتر اتباع خارجی را امضا کرد، موارد بیشتری از ممانعت از ورود گزارش شده است.
بررسیهای شدیدتر و احتمال ممنوعیت کامل سفر
پیشتر نیویورکتایمز و رویترز در ۲۵ اسفند ماه ۱۴۰۳ به نقل از منابع آگاه خبر دادند که دولت دونالد ترامپ در حال بررسی اعمال محدودیتهای گسترده سفر برای شهروندان دهها کشور است. براساس این گزارشها، در صورت عملی شدن این طرح، شهروندان ۱۰ کشور از جمله ایران بههیچوجه نخواهند توانست به ایالات متحده سفر کنند.
براساس این گزارشها، یک فهرست پیشنهادی که از سوی مقامات دیپلماتیک و امنیتی ایالات متحده تهیه شده، کشورها را به سه دسته تقسیم میکند:
🔴 فهرست قرمز شامل ۱۱ کشور است که شهروندان آنها بهطور کامل از ورود به ایالات متحده منع خواهند شد. این کشورها عبارتاند از: ایران، افغانستان، بوتان، کوبا، لیبی، کره شمالی، سومالی، سودان، سوریه، ونزوئلا و یمن.
🟠 فهرست نارنجی شامل ۱۰ کشور است که محدودیتهای شدیدی بر سفر شهروندان آنها اعمال میشود، اما ورود آنها بهطور کامل ممنوع نخواهد شد. بهعنوان مثال، مسافران تجاری ثروتمند از این کشورها ممکن است اجازه ورود به خاک آمریکا را داشته باشند، اما اغلب ویزاهای مهاجرتی و توریستی برای شهروندان این کشورها تعلیق خواهند شد. همچنین، مصاحبه حضوری برای دریافت ویزا برای اتباع این کشورها اجباری خواهد شد. در این فهرست نیز ۱۰ کشور بلاروس، اریتره، هائیتی، لائوس، میانمار، پاکستان، روسیه، سیرالئون، سودان جنوبی و ترکمنستان قرار دارند.
🟡 فهرست زرد شامل ۲۲ کشور است که به آنها ۶۰ روز فرصت داده میشود تا «نقصهای شناساییشده» را اصلاح کنند. در غیر این صورت، ممکن است به یکی از دو فهرست بالا منتقل شوند. این کشورها شامل آنگولا، آنتیگوا و باربودا، بنین، بورکینافاسو، کامبوج، کامرون، کیپ ورد، چاد، جمهوری کنگو، جمهوری دموکراتیک کنگو، دومینیکا، گینه استوایی، گامبیا، لیبریا، مالاوی، مالی، موریتانی، سنت کیتس و نویس، سنت لوسیا، سائوتومه و پرنسیپ، وانواتو و زیمبابوه میشود.
مقامهای آگاهی که با نیویورکتایمز و رویترز صحبت کرده و بهدلیل حساسیت موضوع نخواسته بودند نامشان فاش شود، تاکید کرده بودند که این فهرست هنوز قطعی و نهایی نشده و ممکن است تا زمان ارائه به کاخ سفید تغییراتی در آن ایجاد شود.
توصیه به شهروندان کانادایی برای رعایت احتیاط در سفر به آمریکا
سوفیا همایون، مشاور مهاجرت در دفتر حقوقی لکسالتیکو در میسیساگا، به روزنامه گلوب اند میل گفت که اتباع کشورهای عمدتا مسلمان، هدف ناعادلانه بازرسیهای شدید در مرزهای آمریکا قرار گرفتهاند.
او به مورد یک تاجر کانادایی از تورنتو اشاره کرد که در افغانستان متولد شده و یک ماه پیش هنگام تلاش برای دیدار با بستگانش، بهرغم سفرهای قبلی، از ورود به آمریکا منع شد. این تاجر حتی به فکر راهاندازی کسبوکار در آمریکا بود.
همایون از اوتاوا خواسته است که یک هشدار مسافرتی صادر کند و شهروندان کانادایی را از خطرات احتمالی سفر به آمریکا مطلع سازد.
او هشدار داد که ماموران مرزی آمریکا ممکن است حسابهای شبکههای اجتماعی مسافران را بررسی کنند و پستهایی که حمایت از فلسطینیان را نشان میدهد، میتواند باعث بازجویی در مرز یا حتی بازداشت افراد دارای ویزا در آمریکا شود.
همایون گفت: «کاناداییها، کارآفرینان، افرادی که قصد دارند از طریق ویزای کاری به آمریکا مهاجرت کنند و حتی کسانی که برای دیدار خانوادگی بیش از یک ماه به آمریکا سفر میکنند، تقریباً ۱۰۰ درصد با سطح بالایی از بررسیهای امنیتی مواجه خواهند شد.»
مورد ایرانیان کانادایی و بازجوییهای شدید
ملیسا بیبل، وکیل مهاجرت، تایید کرد که طی سه هفته گذشته، دو شهروند کانادایی با پاسپورت کانادایی که در ایران متولد شدهاند، از ورود به آمریکا منع شدند.
این دو نفر با سوالات متعددی درباره خدمت سربازی در ایران قرار گرفتند و از آنها خواسته شد که مدرکی مبنی بر عدم خدمت در سپاه پاسداران ارائه دهند. سپاه پاسداران در هر دو کشور کانادا و آمریکا به عنوان سازمانی تروریستی شناخته شده است.
بهنوشته گلوب اند میل، بکی از این افراد که برای شرکت در جلسات کاری به آمریکا سفر میکرد، طی سه هفته گذشته به دلیل «نامرتب بودن مدارک» از ورود منع شد. ۴۸ ساعت پس از این اتفاق، کارت نکسوس او نیز لغو شد.
مورد دیگر مربوط به یک خانواده ایرانی- کانادایی بود که همراه با دخترشان برای تعطیلات به آمریکا سفر میکردند. با این حال، تمام اعضای این خانواده از ورود منع شدند.
هشدار به ساکنان موقت و دائم کانادا
بیبل هشدار داد که ورود به آمریکا برای افراد دارای اقامت موقت یا دائم کانادا نیز تضمینشده نیست و ممکن است هنگام عبور از مرز، مورد سوال واقع شوند یا حتی ویزای ورود آنها لغو شود.
او گفت: «سفری برای خرید به نیویورک ممکن است عواقب بسیار جدیتری به همراه داشته باشد.»
یامینا انصاری، وکیل مهاجرت، هم به گلوب اند میل گفت که ماموران مرزی آمریکا قوانین مهاجرتی را با شدت بیشتری اجرا میکنند.
او تاکید کرد: «کانادا باید مانند کشورهای اروپایی هشدار مسافرتی صادر کند.»
تاکنون بریتانیا و آلمان هشدارهایی درباره سفر به آمریکا صادر کردهاند و هشدار دادهاند که هر فردی که قوانین ورود آمریکا را نقض کند، ممکن است بازداشت یا زندانی شود.
واکنش دولت کانادا
در اوایل ماه جاری، کانادا توصیههای مسافرتی خود را بهروز و اعلام کرد که تمام افراد، از جمله کاناداییها و اتباع خارجی، که بیش از ۳۰ روز در آمریکا اقامت دارند، باید نام خود را در سیستم آمریکا ثبت کنند.
با این حال، در این توصیهها هیچ اشارهای به مشکلات احتمالی در مرز یا خطر بازداشت مسافران نشده است.
