سازمانهای حقوق بشری از افزایش تیراندازیهای مرگبار نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی به کولبرهای کُرد خبر میدهند. این کولبران که کالاها را از عراق حمل میکنند، در تلاش به منظور کسب درآمد برای زنده ماندن هستند.
به گفته سازمان حقوق بشری اتحاد برای ایران، نیروهای جمهوری اسلامی در سال ۲۰۲۳ به ۵۰۷ کُرد در حال حمل کالا از عراق تیراندازی کردند و ۴۴ نفر از آنها را کشتند.
بر اساس گزارش این سازمان حقوق بشری، از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون ۱۱۱ کُرد در مرز به همین دلیل هدف تیراندازی قرار گرفتند.
محمود امیری مقدم، مدیر سازمان حقوق بشر ایران مستقر در نروژ، گفت که «کولبرهای کُرد دسترسی محدودی به عدالت» دارند.
امیری مقدم افزود: «وقتی نیروهای مرزبانی آنها را میبینند به آنها شلیک میکنند. در مورد افرادی میشنویم که کشته شدهاند اما افرادی هم هستند که دست و پای خود را از دست دادهاند. آنان به دلیل ضایعه نخاعی فلج میشوند.»
شقایق نوروزی از اتحاد برای ایران گفت: «بسیاری از آنها پسران ۱۳ ساله هستند اما برخی دیگر مردان و زنان با تحصیلات عالیاند و برخی نیز تا ۷۷ سال سن دارند. آنان به حمل بار سنگین از راه زمینی خطرناک و کوهستانی به عنوان وسیلهای برای بقا متکی هستند.»
نوروزی به ایراناینترنشنال گفت: «دکترها را میتوانید پیدا کنید که تازه فارغالتحصیل شدهاند و از تهران برگشتهاند و نمیتوانند در کردستان کار کنند.»
کولبرها معمولا بر اساس وزن و نوع کالایی که حمل میکنند، دستمزد دریافت میکنند.
بر اساس گزارشها، آنها اغلب بارهای دهها کیلوگرمی را از راه زمینی کوهستانی تا ۱۰ کیلومتر حمل میکنند.
اقلامی چون چای، لوازم الکترونیکی، منسوجات، محصولات زیبایی و سیگار از مرز عبور میکنند تا بلافاصله به فروش برسند.
معمولا از حمل مشروبات الکلی اجتناب میشود زیرا مجازات شدیدتری در پی دارد.
فشارها علیه اقوام
تیمور الیاسی، نماینده جمعیت حقوق بشر کردستان ایران در سازمان ملل در ژنو، این تیراندازیها را «اعدامهای فراقانونی» خواند و آن را نشاندهنده «هدف قرار دادن سیستماتیک» یکی از به حاشیهراندهترین گروههای قومی ایران دانست.
الیاسی گفت: «مردم حق غذا، حق کار، حق سلامتی و حق زندگی دارند.»
او به ایراناینترنشنال گفت که تیراندازی به کولبرها دو دهه است اتفاق میافتد و فقر، عامل اصلی سوق دادن آنها به این کار است.
طبق آمار رسمی، از زمان جنگ ایران با عراق در دهه ۶۰، حدود ۲۰ میلیون مین در کردستان ایران کار گذاشته شده است.
الیاسی گفت که کاشت این مینها، زمین را برای کشاورزی نامناسب کرده و شرایط کشندهای را برای کار روی زمین ایجاد کرده است.
وی افزود: «ما افراد زیادی داریم که در این منطقه زندگی میکنند و نمیتوانند در زمین خود کار کنند و علاوه بر این، هیچ سرمایهگذاری و پروژههای توسعهای در منطقه وجود ندارد.»
سازمان دیدهبان حقوق بشر گزارشی از افزایش تیراندازی نیروهای امنیتی ایران به کولبرها منتشر کرده است.
برای این گزارش با ۱۳ کولبر کُرد مصاحبه شده است که بین اکتبر ۲۰۲۱ تا آوریل ۲۰۲۴، از تیراندازیها جان سالم به در بردهاند یا شاهد تیراندازی بودهاند.
شاهدان به دیدهبان حقوق بشر گفتند که نیروهای مرزبانی فراجا و سپاه پاسداران این حملات را به کولبرها انجام دادهاند.
بر اساس گزارش روز دوشنبه ۱۸ تیر این سازمان، شش نفر به این گروه حقوق بشری گفتند که نیروهای امنیتی ایران آنها را هدف تیراندازی قرار دادهاند و تیراندازی به دیگران را نیز دیدهاند.
دو نفر دیگر گفتند که نیروهای امنیتی ایران به بستگان آنها که به عنوان کولبر کار میکردند تیراندازی کردهاند و آنان را کشتند. یکی از آنها پس از پا گذاشتن روی مین، پای خود را از دست داده است.
سازمان دیدهبان حقوق بشر اسناد پزشکی و اسناد دادگاه را در این زمینه بررسی کرده است.
یک مساله امنیتی
دیدهبان حقوق بشر در گزارش خود خبر داد دولت ابراهیم رئیسی به کُردها پیشنهاد کرده است که نظارت بر کار کولبرها را بر عهده بگیرند. با این حال مقامات در ایران اغلب این موضوع را یک موضوع امنیتی میدانند.
محیالدین ابراهیمی، زندانی سیاسی کُرد، کولبری بود که در اسفند ۱۴۰۱ به اتهامات امنیتی اعدام شد. او در سال ۱۳۹۶ پس از اینکه در حال حمل مشروبات الکلی بود، در مرز دستگیر شد.
او در نامهای که در سایت حقوق بشر ایران منتشر شده، نوشت: «اینجانب دارای ۱۲ سر عائله و ساکن شهر اشنویه هستم که چندین سال است به کار کولبری اشتغال داشتم. مورخه ۱۶ آبان ۹۶، من از کردستان عراق با دو اسب و چهار کارتن در تاریکی شب در حال عبور از مرز بودم. چند نفر دیگر چند صد متر جلوتر از من در حال حرکت بودند که ناگهان از طرف نیروهای هنگ مرزی به افراد جلوتر شلیک شد و این افراد پا به فرار گذاشتند و مامورین هنگ مرزی به طرف حقیر هم تیراندازی کرده و از ناحیه پای راست هدف گلوله قرار گرفتم و بهشدت مجروح شدم و در بازرسی نیروهای هنگ مرزی، دو اسب و چهار کارتن مشروبات الکلی از نوع آبجو کشف و ضبط گردید.»
ابراهیمی افزود: «به دلیل جراحات شدید، حقیر توسط مامورین هنگ مرزی به اشنویه انتقال یافتم و بعد از چند روز بستری از بیمارستان به بازداشتگاه اطلاعات سپاه منتقل شدم. در بازداشتگاه اطلاعات سپاه با اتهامات واهی و غیرقابل باور روبهرو شدم؛ در صورتی که طبق بازرسی مامورین هنگ مرزی فقط چهار کارتن [مشروبات الکلی] بوده است.»
وی به اتهام «بغی» (شورش مسلحانه) از طریق عضویت در حزب دموکرات کردستان ایران رسما به اعدام محکوم شد.
امیری مقدم از سازمان حقوق بشر ایران به مورد مشابه دیگری اشاره کرد و گفت در ماه گذشته میلادی، ادریس آلی، یک کولبر کُرد، به اتهامات واهی «جاسوسی برای اسرائیل» به اعدام محکوم شد.
او تاکید کرد که این اتهام بر اساس اخذ اعترافات از این کولبر «در زیر شکنجه» مطرح شده و تنها عمل او «قاچاق مشروبات الکلی به عنوان کولبر» بوده است.
برای ۱۰ دلار
امیری مقدم گفت جمهوری اسلامی افرادی را که در سیستان و بلوچستان کالا حمل میکنند نیز هدف قرار میدهد.
او تاکید کرد هدف قرار دادن اقلیتهای قومی مانند کُردها و بلوچها وسیلهای برای کنترل و آزار و اذیت آنهاست: «این نشاندهنده رژیمی است که برای جان انسانها ارزشی قائل نیست و میخواهد ترس ایجاد کند.»
الیاسی نیز گفت ایران علاوه بر آپارتاید جنسیتی و مذهبی، آپارتاید قومی را نیز مرتکب میشود.
او با استناد به دادههای موجود گفت که روزانه بین ۸۴ تا ۱۶۰ هزار نفر به عنوان کولبر کار میکنند و آنان برای حمل بار سنگین در برف و هوای سرد، با احتمال کشته شدن، مجروح شدن یا زندانی شدن، فقط «۱۰ دلار» دریافت میکنند.
پزشکیان جمعه ۱۵ تیر در دور دوم انتخابات ریاستجمهوری با کسب ۱۶ میلیون و ۳۸۴ هزار رای، معادل ۵۳.۶ درصد آرا به عنوان رییس دولت معرفی شد.
بیش از ۵۰ درصد شهروندان واجد شرایط در دور دوم و بیش از ۶۰ درصد آنان در دور نخست انتخابات برای مشخص شدن جانشین ابراهیم رئیسی شرکت نکردند.
کربی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی همچنان از «گروههای تروریستی» مانند حماس، حزبالله لبنان و حوثیهای یمن حمایت میکند، گفت تهران «پهپادها، فنآوری پهپادی و دانش پهپادی» را در اختیار روسیه قرار میدهد تا در «کشتار اوکراینیهای بیگناه» استفاده شود.
به گفته سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، با توجه به ادامه پشتیبانی تهران از گروههای نیابتی خود و همچنین جنگ روسیه علیه اوکراین، پاسخ آمریکا به از سرگیری مذاکرات بر سر برنامه هستهای جمهوری اسلامی «نه» خواهد بود.
پزشکیان در دوران تبلیغات انتخاباتی خود بارها از ضرورت مذاکره با غرب، تعیین تکلیف پرونده هستهای ایران و رفع تحریمها سخن گفت و در عین حال افزود از سیاستهای علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی پیروی میکند.
خامنهای پنجم اردیبهشت سال جاری بر ادامه برنامه هستهای حکومت ایران تاکید کرد و تحریمها را زمینهساز «شکوفایی استعدادها» و بروز «ظرفیتهای داخل کشور» دانست.
حکومت ایران همچنین یکی از متحدان اصلی ولادیمیر پوتین، رییسجمهوری روسیه در کارزار جنگی این کشور علیه اوکراین به شمار میرود. روسیه عملیات نظامی خود را علیه اوکراین روز پنجم اسفند ۱۴۰۰ کلید زد.
حکومت ایران متهم است که پهپادهای انتحاری شاهد ۱۳۱ و شاهد ۱۳۶ را به روسیه ارسال کرده تا در جریان عملیات نظامی در اوکراین مورد استفاده قرار گیرند.
ایالات متحده، بریتانیا و کانادا روز ششم اردیبهشت در اقدامی هماهنگ، تحریمهای جدیدی را علیه صنعت پهپادی جمهوری اسلامی وضع کردند.
یافتههای تازهترین گزارش محرمانه آژانس بینالمللی انرژی اتمی حاکی از آن است که جمهوری اسلامی میزان ذخیره اورانیوم غنیشده خود را افزایش داده است.
بر اساس این گزارش که روز هشتم خرداد منتشر شد، حکومت ایران در حال حاضر بیش از ۱۴۲ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصدی در اختیار دارد که در مقایسه با گزارش پیشین آژانس بینالمللی در بهمنماه سال گذشته، جهشی ۲۰ کیلوگرمی را نشان میدهد.
شورای حکام روز ۱۶ خرداد قطعنامه پیشنهادی بریتانیا، فرانسه و آلمان، موسوم به تروئیکا، را درباره برنامه هستهای جمهوری اسلامی با ۲۰ رای موافق، ۱۲ رای ممتنع و دو رای مخالف به تصویب رساند.
در این قطعنامه از حکومت ایران خواسته شده تا همکاری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی را بهبود بخشد و ممنوعیت ورود «بازرسان مجرب» آژانس را لغو کند.
پزشکیان دوشنبه ۱۸ تیر در حالیکه هنوز نه نشستی مطبوعاتی با رسانهها گذاشته و نه جشنی با حامیانش برگزار کرده، پس از دیدار با خامنهای و شماری دیگر مقامهای نظام، در سومین روز ورود به دفتر ریاست دولت، در نامهای خطاب به حسن نصرالله، دبیرکل حزبالله لبنان تاکید کرد «حمایت از مقاومت با قدرت تداوم خواهد داشت».
پزشکیان همچون سلف خود ابراهیم رئیسی «حمایت از مقاومت» را ریشه در سیاستهای اصولی نظام جمهوری اسلامی ایران، آرمانهای خمینی و رهنمودهای خامنهای میداند که باید «قدرتمندانه» تداوم یابد.
مرگ ابراهیم رئیسی در شرایطی رُخ داد که جمهوری اسلامی با سپاه پاسداران و گروههای نیابتیاش ماههاست درگیر تنشی مداوم با اسرائیل و درگیری غیرمستقیم با آمریکا هستند که هرلحظه ممکن است منطقه را نیز به آتش جنگی ویرانگر بکشاند.
مسعود پزشکیان، نمایندهای که حالا جانشین رئیسی در نهاد ریاست جمهوری شده با شعار تغییر مسیر فعلی مدیریت کشور، مشخصا در حوزه دیپلماسی، توانست رقیب خود را پشت سر بگذارد.
با این حال علی خامنهای در اولین پیامش به پزشکیان توصیه کرد راه رئیسی را ادامه دهد. فرمانده کل سپاه پاسداران نیز در پیامی گفت اطمینان دارد پزشکیان «با بسیج ظرفیتها و فرصتها برای پیروزی نظام در جنگ اقتصادی و صیانت از اقتدار نظام در آوردگاههای بینالمللی اقدام میکند». حسین سلامی تاکید کرد که سپاه برای همکاری با پزشکیان در اجرای سیاستهای خامنهای آماده است.
با وجود وعدههای پزشکیان برای اجرای برنامه خامنهای، توصیه رهبر جمهوری اسلامی و توقع سپاه و سلامی، حل بحران سیاست خارجی بدون تغییر در سیاستهای کلان نظام و کاهش دخالتهای سپاه و گروههای نیابتی در تنشهای منطقه دور از ذهن به نظر میرسد.
پیام پزشکیان به نصرالله خود شاهدی بر این مدعاست.
اما دیدگاه مسعود پزشکیان نسبت به سپاه و گروههای نیابتی چیست؟ آیا او میتواند تنش را کاهش دهد و در مسیر حل بحران سیاست خارجی آنگونه که پیشتر وعده داده، حرکت کند؟ یا مانند آنچه خامنهای از او خواسته راه رئیسی را ادامه میدهد؟
سابقه حمایت از سپاه و نیابتیها
مسعود پزشکیان، جراح قلبی که ادبیات و گفتمان سیاسیاش «نهجالبلاغه» است و حالا رییس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی شده، با وجود آنکه به گفته خودش در آمریکا و بریتانیا دوره دیده، در دیدگاههایش نسبت به مساله فلسطین، ضدیت با آمریکا و حمایت از سپاه پاسداران و گروههای نیابتی، چندان تفاوتی با رئیسی ندارد.
زمانی که پزشکیان وزیر بهداشت بود، در یک نشست برای توصیف روحیه ستیزهجوی خود گفته بود: «من وقتی دانشجو بودم توی دهن رییس دانشگاه میزدم، وقتی رییس دانشگاه شدم توی دهن رییسجمهور میزدم، الان که وزیر شدهام، توی دهن کلینتون میزنم.»
پزشکیان در سالهای بعد به مجلس راه یافت. او همراه با ۳۹ نفر از نمایندگان تندروی مجلس در سال ۱۳۸۷ طرحی دوفوریتی را با عنوان «الزام دولت به حمایت همهجانبه» از فلسطین امضا کردند که خواستار ورود «جدی» حکومت ایران در زمینه حمایت از نوار غزه شده بود.
او در سال ۱۳۹۸ وقتی دولت وقت آمریکا سپاه پاسداران را تروریستی اعلام کرد، با ارائه طرحی به نام «تقویت جایگاه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در برابر آمریکا»، به همراه همکارانش در مجلس، دولت جمهوری اسلامی را موظف به اقداماتی کرد که خود زمینهساز تشدید تنشهای بعدی میان ایران و آمریکا به حساب میآیند.
پزشکیان و دیگر نمایندگان با ارائه این طرح، نیروهای نظامی امنیتی و اطلاعاتی ایالات متحده را «تروریستی» خوانده و دولت ایران را متعهد به مقابله با آنها و همچنین کارشکنی برای همکاری بین آمریکا و کشورهای منطقه کرد.
قدرتیابی و توسعه سپاه پاسداران در دهههای اخیر مرهون پشتیبانی نمایندگانی همچون پزشکیان بوده است. او پس از کشته شدن قاسم سلیمانی به دست آمریکا بار دیگر، و اینبار با پوشیدن یونیفرم سپاه و انداختن چفیه دور گردنش، آشکارا از سپاه و سیاستهای تنشآفرین منطقهای جمهوری اسلامی حمایت کرد. آن هم درست زمانی که دو ماه پیش از آن در آبان ۹۸، این نیروی نظامی-ایدئولوژیک نظام نقشی فعال در سرکوب خونین معترضان بازی کرده بود.
پزشکیان در مناظرات تبلیغاتی خود هم قاسم سلیمانی را «قهرمان ملی» خواند و با اشاره به برنامه پهپادی و موشکی سپاه گفت: «یکی از دلایلی که دیگران نمیتوانند علیه ایران کاری انجام دهند، همین سپاه است.»
واکنش غرب و منطقه به ظهور پزشکیان
شاید به دلیل مواضع سیاسی پزشکیان است که پس از پیروزی او در انتخاباتی که اکثریت جامعه در آن شرکت نکردند، آمریکا این تحریم و «نه» بزرگ جامعه را به روی حکومت و پزشکیان آورده است.
وزارت خارجه ایالات متحده ضمن تاکید بر ناعادلانه بودن انتخابات جمهوری اسلامی بر این نکته که «نتیجه این انتخابات تاثیری بر رویکرد واشینگتن ندارد» تاکید کرد.
اما از طرف دیگر نیروهای وابسته و مورد حمایت حکومت در منطقه به این نامزد نظام روی خوش نشان دادند. حسن نصرالله، دبیرکل حزبالله لبنان که در آستانه درگیری گسترده با اسرائیل قرار دارد در پیام تبریک به مسعود پزشکیان نوشت: «ما با شما به راه خود ادامه خواهیم داد تا به پیروزی نهایی برسیم.»
ناصر ابوشریف، نماینده جهاد اسلامی فلسطین هم در پیامی ضمن تبریک به پزشکیان نوشت که روی حمایت از فلسطین در دوره جدید ریاست جمهوری حساب میکند.
به نظر میرسد دیدگاههای پزشکیان در سالهای گذشته، برخلاف آنچه در تبلیغات برای رایگیری از جامعه معترض به حکومت و سپاه نشان داده، بیشتر نزدیک به سپاه و در راستای پیشبرد سیاست کلان جمهوری اسلامی در حمایت از گروههای نیابتی و ضدیت با غرب است.
دوگانه میدان و دیپلماسی؛ ادامه راه رئیسی
از عوامل اصلی پیروزی پزشکیان بر سعید جلیلی، ساختن دوگانه به ویژه در حوزه سیاست خارجی بود.
به اعتقاد برخی، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه پیشین با حمایت تمامقد از پزشکیان، وعده احیای برجام و مذاکره برای رفع تحریمها، نقشی اساسی در پیروزی او بر جلیلی ایفا کرد.
با این حال، به گفته پزشکیان، او در مسیر ریاست دولت و خط مشی شامل تعیین وزرا پیرو نظر رهبر جمهوری اسلامی عمل خواهد کرد.
در این میان، ظریف گفته که تمایلی به وزارت خارجه ندارد، و فراتر از آن، ترکیب مجلس هم احتمالا اجازه بازگشت به وزارتخانه به او نخواهد داد. چهرههایی مثل عباس عراقچی یا مهدی سنایی، ممکن است بتوانند با نظر خامنهای جایگزین ظریف شوند، اما هر کسی بیاید به گفته پزشکیان، اختیار کامل با رهبر خواهد بود.
اردیبهشت ۱۴۰۰، ظریف در مورد چرایی شکست برجام موضوع را به دوگانه میدان و دیپلماسی ربط داد. به گفته او، حکومت ایران «میدان»، یعنی عرصه فعالیت سپاه پاسداران را بر «دیپلماسی» ترجیح داد. او همچنین به نقش قاسم سلیمانی، فرمانده «میدان» نظام، در وارد کردن آسیب به دیپلماسی دولت روحانی اشاره کرده بود.
با این حال، موضوع روابط خارجی در دولت پزشکیان با دولت روحانی بهکلی متفاوت است. با نزدیک شدن به تاریخ انقضای برجام، عملا احیای این توافق بهشکل سابق منتفی است و حوادث متعدد دیگری نیز رخ داده است. جنگ در اوکراین و غزه و پس از آن درگیری سپاه با اسرائیل، شرایط جهانی را برای ایران متفاوت کرده و نیاز به یک توافق جامع و گستردهتر وجود دارد، امری که اکنون سختتر و دشوارتر شده است.
دو روز پس از پیروزی پزشکیان در رقابت با جلیلی، سعید لیلاز، فعال اصلاحطلب و از حامیان او هم خط و ربط چهار سال آینده را علنی کرده است، جایی که گفت: «من اصلا به مصلحت پزشکیان نمیبینم که بخواهد کوچکترین حرکتی در زمینه سیاست خارجی، بدون اجازه و موافقت خامنهای انجام دهد.»
تایید صلاحیت مسعود پزشکیان در این انتخابات غیر دموکراتیک، سوابق او در همراهی با سپاه پاسداران، گروههای نیابتی، فلسطین و اعتراف به پیروی از برنامههای خامنهای، همگی شواهدی هستند که نشان میدهد احتمالا پزشکیان دستکم در این حوزه کاملا در راستای مسیر دولت ابراهیم رئیسی قدم بردارد.
