مطالب بیشتر
در گزارشی تحلیلی که روز جمعه در نشریه «دیسپچ» منتشر شد، جاناتان روحه، مدیر سیاست خارجی اندیشکده «یهودی برای امنیت ملی آمریکا» (جینسا) JINSA هشدار داد که جمهوری اسلامی با وجود آسیبهای واردشده، همچنان میتواند مسیر رسیدن به سلاح هستهای را از سر بگیرد — حتی بدون نیاز فوری به غنیسازی جدید.
حلقههای زنجیره شکسته، اما کل برنامه نابود نشده
روحه مینویسد که اگرچه بسیاری از تاسیسات ایران مانند مراکز غنیسازی نطنز و فردو، کارخانه متالورژی برای تولید فلز اورانیوم، و تعدادی از آزمایشگاههای مرتبط با ساخت سلاح آسیب دیدهاند، اما معادن اورانیوم و کارخانههای اولیه تبدیل سنگ به کیک زرد دستنخورده باقی ماندهاند.
از سوی دیگر، بسیاری از مدیران پروژه و دانشمندان ارشد یا کشته شدهاند یا دیگر در صحنه نیستند. اما زیرساختهای مخفی و موازی که حکومت ایران در طی دو دهه گذشته ایجاد کرده، امکان تداوم فعالیتها را همچنان فراهم میکند.
ذخایر اورانیوم با غنای بالا؛ حلقه گمشده ماموریت
بزرگترین نگرانی کارشناسان غربی مربوط به سرنوشت حدود ۱۰ بمب معادل اورانیوم با غنای بالا (HEU) است. به گفته مقامات اسرائیلی، این بخش از ماموریت از پیش نادیده گرفته شده بود. نخستوزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، اذعان کرده که نابودی ذخایر اورانیوم بخشی از طرح حمله نبوده است.
در همین حال، گزارشهایی از جابجایی این مواد پیش از آغاز حملات اسرائیل منتشر شده است؛ موضوعی که مقامات ایرانی نیز به آن اشاره کردهاند. آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) نیز اعلام کرده نمیتواند موجودی کامل اورانیوم ایران را تایید کند و برخی منابع از احتمال ذخیرهسازی بخشی از آن در سایت زیرزمینی «پیکاکس» سخن گفتهاند؛ سایتی که همچنان بازرسی نشده است.
توانایی ایران برای بازگشت به برنامه تسلیحاتی
روحه هشدار میدهد که ایران حتی با یکدهم ذخایر پیشین خود، میتواند طی چند هفته اورانیوم با غنای ۹۰٪ — معادل یک بمب — تولید کند. او یادآور میشود که حتی در صورت نبود تاسیسات بزرگ مانند فردو و نطنز، ایران قادر است غنیسازی را در مکانهایی کوچکتر، از جمله سایتهای مخفی، از سر بگیرد.
سازمان انرژی اتمی نیز اعلام کرده ایران میتواند در عرض چند ماه چند صد سانتریفیوژ را دوباره راهاندازی کند؛ سناریویی که در صورت بیتوجهی میتواند موجب بازگشت سریع ایران به آستانه تسلیحاتی شود.
عقبنشینی از شفافیت و توقف همکاری با آژانس
بهدنبال حملات، حکومت ایران تمامی همکاریهای باقیمانده خود با آژانس بینالمللی انرژی اتمی را متوقف کرده است. تهران شرط بازگشت بازرسیها را به رسمیت شناختن «حق غنیسازی» خود عنوان کرده — موضوعی که نه تنها مسیر بازرسیها را مسدود میکند، بلکه روند راستیآزمایی برنامه ایران را پیچیدهتر ساخته است.
جمهوری اسلامی همچنین در بیانیهای آژانس را متهم کرده که با همکاری غیرمستقیم با اسرائیل و آمریکا، زمینهساز این حملات شده است. از اینرو، به گفته مدیر سیاست خارجی اندیشکده جینسا، جمهوری اسلامی اکنون تلاش میکند از اتهام قربانی بودن بهرهبرداری کند تا از فشار نظامی یا دیپلماتیک جدید جلوگیری کند.
فرصت آمریکا برای تقویت بازدارندگی
روحه تاکید میکند که اینجاست که اعتبار تازهیافته ایالات متحده در حوزه بازدارندگی باید بهکار گرفته شود. او توصیه میکند که آمریکا، با هماهنگی نزدیک با اسرائیل و کشورهای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان)، باید بازگشت هرگونه مذاکره یا تعلیق فشار را مشروط به پایبندی کامل و بدون قید و شرط حکومت ایران به تعهدات خود در برابر آژانس قرار دهد.
بهباور او، تنها در صورت راستیآزمایی کامل و حذف برنامه مخفی و غیرقانونی حکومت ایران، میتوان به امنیت پایدار در منطقه دست یافت.
به نوشته این روزنامه، منابع آگاه اسرائیلی بر این باورند که حکومت ایران اکنون برای ساخت یک سلاح هستهای قابل استفاده، دستکم یک تا دو سال زمان نیاز دارد، و آن هم تنها در صورتی که بتواند برنامه خود را پنهان نگه دارد. این گزارش میافزاید که در جریان این عملیات، بخش زیادی از سانتریفیوژهای غنیسازی اورانیوم و تأسیسات تولیدی در نطنز، فردو و اصفهان نابود شدهاند. همچنین، یک محل مخفی که گفته میشود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا در آن نگهداری میشد، در جریان این حملات زیر خاک دفن شده است.
واشینگتنپست مهمترین و کمگزارششدهترین بخش این عملیات را «حذف فیزیکی دانشمندان هستهای ایران» عنوان میکند و مینویسد در ساعات ابتدایی حمله، اغلب دانشمندان رده اول، دوم و سوم ایران کشته شدند؛ موضوعی که بهگفته منابع اسرائیلی، «ضربهای سنگین به بدنه علمی و فنی این پروژه» وارد کرده و مشارکت نسل جدید دانشمندان در این برنامه را با تردید جدی روبهرو میکند.
این گزارش همچنین به نقش ارتش آمریکا در این عملیات اشاره میکند و مینویسد حملات اسرائیل با ضربه نهایی آمریکا، از جمله بمباران بی-۲ ها با بمبهای سنگرشکن و موشکهای تاماهاک از ناوهای نیروی دریایی، کامل شد. دولت ترامپ مجوز این حمله را در ۱۳ ژوئن صادر کرده بود و طبق گزارش، زمانی که ترامپ آتشبس اعلام کرد، اسرائیل آماده ورود به مرحله نهایی برای سرنگونی حکومت ایران بود.
براساس این گزارش، یکی دیگر از ابعاد مهم این عملیات، نابودی بخشهای زیرساختی برنامه هستهای ایران از جمله مقر فرماندهی، آزمایشگاهها، تجهیزات تست و آرشیوها بوده است. همزمان، نیمی از موشکهای بالستیک ایران و ۸۰ درصد از پرتابگرهای موشکی نیز نابود شدهاند. منابع اسرائیلی همچنین از «وجود غیرمنتظره موشکهای سوخت جامد در زرادخانه ایران» خبر دادهاند که تهدیدی جدی برای دفاع هوایی محسوب میشود.
به نوشته واشینگتنپست، یکی از پیامدهای این جنگ ممکن است افزایش انگیزه حکومت ایران برای دستیابی به بازدارندگی هستهای باشد، اما بازسازی چنین برنامهای با این حجم از تلفات و تخریب، بسیار دشوار خواهد بود.
در پایان، این گزارش به سیاست پیشروی دولت آمریکا اشاره میکند: اینکه آیا واشینگتن باید بهدنبال توافقی جدید برای محدود کردن مجدد برنامه هستهای ایران باشد یا نه. در حال حاضر، بهگفته مقامهای آمریکایی، تهران با شرط اصلی آمریکا یعنی توقف کامل غنیسازی اورانیوم مخالفت کرده است. با این حال، تا آیندهای قابل پیشبینی، بیشتر تاسیسات هستهای ایران چیزی بیش از «تلی از خاک و آوار» نیستند.
