این آلودگی، که منشا اصلی آن نیروگاه هستهای متسامور در ارمنستان عنوان شده، موجب «افزایش بیماری و سرطان به ویژه سرطان معده میان حاشیهنشینان کرانههای ارس در ایران» شده است.
بر اساس تحقیقات این روزنامه، موضوع آلودگی ارس، که علاوه بر منشا داخلی، از معادن مس در ارمنستان نیز نشات میگیرد، «بهدلیل نبود معاهدهای قاطع و یا نبود ضمانت اجرایی» مسکوت مانده است.
در سالهای گذشته، با وجود انتشار گزارشهایی متعدد از سوی نهادهای دولتی و دانشگاهی مبنی بر آلودگی رود ارس، برخی از مقامهای جمهوری اسلامی منکر وجود اورانیوم در آن شدهاند اما به گفته پیام ما، «پایشهای آژانس انرژی اتمی و وزارت نیرو برای بررسی آلودگی رادیواکتیویته ارس، نشانهای از نگرانی است».
مهران خجسته، رییس گروه محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقهای، اخیرا گفت کارشناسان این شرکت و سازمان انرژی اتمی کشور هر سال ارس را پایش میکنند و تاکنون «رادیواکتیویته آب رودخانه ارس بیش از حد مجاز رویت و گزارش نشده است».
این در حالیست که پژوهشنامه مطالعات مرزی در شماره چهارم خود در زمستان سال ۱۴۰۱در مطلبی که به این موضوع میپرداخت، نوشت: «شدت سرطانهای مری و معده و پوست و حجم بالای بیماریهای کبدی که ناشی از آلودگی آب ارس است، در ساکنین مناطق مرزی آذرینشین بهشدت افزایشیافته است.»
آن گزارش نیز «ورود مقادیر متنوع ترکیبات فلزی و شبهفلزی مازاد بر آلودگیهای معادن و مملو از آلومینیومهای سمی» را بسیار نگرانکننده خوانده است.
در گزارش این پژوهشنامه همچنین آمده: «نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه هستهای و قدیمی و غیراستاندارد مذکور به رود ارس، به علت کهنگی قطعات و احتمال خطرآفرینی فراوان جانی و محیط زیستی نیروگاه هستهای متسامور ارمنستان توسط کارشناسان منطقهای و بینالمللی و اتحادیه اروپا تایید شده است و همین امر متضمن ورود مواد بسیار سمی و آلوده ناشی از فراوریهای هستهای به منابع آبی ارس و اثرگذاری بسیار بالای آن در ابعاد مختلف بر حوزههای مورد استفاده آب ارس در کشورمان میباشد.»
با توجه به اینکه ایران در پاییندست رود ارس قرار دارد، همه آلودگیهای ورودی از پروژههای بالادست در ارمنستان، آذربایجان و ترکیه از طریق آن وارد کشور میشود و به گفته پیام ما، «میتوانیم متصور باشیم که میزان مخاطره ما بیشتر میشود».
این روزنامه در گزارش خود نوشته: «عموما موضوع آلودگی ارس را بازی سیاسی میخوانند. اما گزارشهای بهداشتی از افزایش بیماری و سرطان به ویژه سرطان معده میان حاشیهنشینان کرانههای ارس در ایران، قابلیت انکار را بسیار کم کرد.»
به نظر میرسد آلودن ارس همچنان ادامه دارد، چرا که تاکنون گزارشی رسمی از قطع ریزش پساب به این رود منتشر نشده و به گفته این روزنامه، «این مساله باید ورای روابط دو کشور از سوی دولت ایران پیگیری شود، چرا که دولت در برابر سلامت مردم مسئول است.»
گفته میشود، علاوه بر ارمنستان، که بزرگترین آلاینده رود ارس است، جمهوری آذربایجان و ترکیه هم در آلودگی این رود نقش دارند و ایران نیز با معدن مس سونگون به آلودگیها میافزاید.
ارس از منطقه آرپاچای در آناتولی ترکیه سرچشمه میگیرد، از مرز ترکیه، نخجوان، جلفا و ارمنستان میگذرد و با عبور از مرز ایران، وارد کشور آذربایجان میشود و در نهایت به رودخانه کورا میریزد.
