در حالی که موشکها همچنان میان ایران و اسرائیل در رفتوآمد هستند و ورود ارتش قدرتمند ایالات متحده به جنگ میتواند آتش درگیری را بیش از پیش شعلهور کند، آمریکا بارها مشارکت در حمله اولیه اسرائیل به ایران را انکار کرده که این موضع، با مخالفت صریح مقامات ایرانی روبهرو شده است.
مجله تایم دوشنبه ۲۶ خرداد نوشت که از جمعه ۲۳ خرداد تا صبح دوشنبه، درگیری میان اسرائیل و جمهوری اسلامی، صدها کشته و بیش از هزار زخمی در ایران و ۱۹ کشته و صدها زخمی در اسرائیل بر جای گذاشته است.
تایم در ادامه تاکید کرد گزارشهای مختلف حاکی از آن است که نقش آمریکا در این حمله ممکن است بیش از آن چیزی باشد که بهطور رسمی اعلام شده است.
۲۵ خرداد، چند مقام آمریکایی بدون ذکر نام به رسانههای مختلف گفتند که دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، طرح اسرائیل را برای کشتن علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، رد کرده است.
یکی از این مقامات به خبرگزاری رویترز گفت: «آیا ایرانیها هنوز آمریکاییای را کشتهاند؟ نه. تا زمانی که چنین کاری نکنند، حتی صحبت درباره هدف قرار دادن رهبران سیاسی هم در کار نخواهد بود.»
اسرائیل وجود چنین طرحی را تکذیب کرده اما رد این طرح از سوی ترامپ میتواند نشانهای از سطحی از هماهنگی میان واشینگتن و تلآویو باشد.
حمله به ایران در بحبوحه مذاکرات میان آمریکا و جمهوری اسلامی بر سر برنامه هستهای تهران انجام شد.
ترامپ بارها بر تمایل خود به یافتن راهحلی دیپلماتیک برای این بحران تاکید کرده و از توانایی خود برای برقراری صلح سخن گفته است. با این حال، ایران و اسرائیل تاکنون بیتوجه به درخواستهای بینالمللی برای تنشزدایی، حملات تازهای را به یکدیگر انجام دادهاند.
تهران وعده داده است که از آمریکا نیز انتقام خواهد گرفت، در حالی که ترامپ هشدار داد: «اگر به هر شکلی مورد حمله ایران قرار بگیریم، تمام قدرت ارتش ایالات متحده بر سرتان فرود خواهد آمد؛ آن هم در سطحی که تاکنون سابقه نداشته است.»
تاکید واشینگتن: هیچ نقشی در حمله نداشتیم
اسرائیل حملات خود را با نام «عملیات طلوع شیران» از بامداد جمعه در ایران آغاز کرد. این حملات، تاسیسات هستهای، فرماندهان نظامی و افراد موثر در پیشبرد برنامه هستهای جمهوری اسلامی را هدف قرار داد و اسرائیل اعلام کرد تا زمانی که تهدید از میان برداشته نشود، حملات ادامه خواهد داشت.
جمهوری اسلامی نیز از جمعه شب حملاتی تلافیجویانه به تلآویو و اورشلیم انجام داد و از آن زمان موشکباران اسرائیل را ادامه داده است.
همزمان، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، گفت تهران «شواهد محکمی» در دست دارد که آمریکا از حملات اسرائیل حمایت کرده است.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی هم در بیانیهای اعلام کرد این حملات «بدون هماهنگی و تایید ایالات متحده ممکن نبود» و افزود که آمریکا باید «پاسخگوی پیامدهای خطرناک ماجراجوییهای اسرائیل» باشد.
در مقابل، آمریکا هرگونه نقش در حملات اسرائیل را انکار کرده و این موضع را از جمعه بهطور مکرر تکرار کرده است.
مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در بیانیهای تاکید کرد: «ما هیچ نقشی در حملات به ایران نداشتیم و اولویت اصلی ما حفاظت از نیروهای آمریکایی در منطقه است.»
روبیو حمله را «اقدامی یکجانبه» از سوی اسرائیل توصیف کرد. با این حال، او تایید کرد که اسرائیل پیشاپیش، دولت ترامپ را از حمله مطلع کرده بود.
ترامپ و بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل نیز این موضوع را تایید کردهاند.
آمریکا یک روز پیش از حمله، کارکنان سفارتهای خود را در سراسر منطقه تخلیه کرد.
ترامپ جمعه در شبکه تروث سوشال، ایران را به «توافق» دعوت کرد و گفت که از «حملات بعدی که حتی وحشیانهتر خواهند بود» باخبر است.
او همان روز، در پاسخ به سوالی از سوی والاستریت ژورنال درباره اینکه آیا پیشاپیش از حمله اسرائیل مطلع شده بوده، گفت: «اطلاع داشتن؟ نه. این فقط اطلاع نبود، ما کاملا در جریان بودیم.»
با این حال، رییسجمهوری آمریکا شنبه شب بار دیگر نوشت: «ایالات متحده هیچ نقشی در حمله به ایران نداشت.»
چراغ سبز روشن آمریکا
اسرائیل ماهها در حال برنامهریزی برای حمله بود. در ماه می، گزارشهایی منتشر شد مبنی بر اینکه دولت ترامپ قصد ندارد در این عملیات به اسرائیل کمک کند، چرا که در آن زمان واشینگتن سرگرم مذاکره با تهران درباره توافق هستهای بود.
وبسایت خبری اکسیوس، جمعه گزارش داد مقامات اسرائیلی گفتهاند این حملات در واقع با هماهنگی آمریکا انجام شدهاند و دولت ترامپ اگرچه بهصورت علنی مخالفت نشان داده اما در خفا به اسرائیل «چراغ سبز کامل» داده است.
بر اساس تازهترین گزارشها، آمریکا حتی در شکلگیری جزییات حمله نیز دخالت داشته است.
مقامات آمریکایی به رویترز، آسوشیتدپرس، سیانان و رسانههای دیگر گفتهاند که اسرائیل، طرحی معتبر برای کشتن خامنهای را با کاخ سفید در میان گذاشته و کاخ سفید این طرح را رد کرده است.
عمر دوستری، سخنگوی نتانیاهو، این گزارشها را تکذیب کرده و آنها را «جعلی» خوانده است.
نتانیاهو نیز یکشنبه در گفتوگو با فاکسنیوز گفت: «گزارشهای غلط زیادی درباره مکالماتی که هرگز اتفاق نیفتادهاند منتشر شده و من نمیخواهم وارد آنها شوم اما میتوانم بگویم ما کاری را که لازم است انجام خواهیم داد. فکر میکنم آمریکا هم میداند که چه چیزی به نفع خودش است.»
با این حال، ابهام در پیامهای رسمی درباره میزان دخالت آمریکا، میتواند نشاندهنده اختلاف اولویتها میان واشینگتن و تلآویو باشد.
فایننشال تایمز دوشنبه ۲۶ خرداد نوشت تصمیم اسرائیل برای آغاز حمله به زیرساختهای انرژی ایران با هدف قرار دادن دستکم دو تاسیسات گازی و دو انبار سوخت، «قمار خطرناکی» بود که شوک بیشتری را به بازارهای جهانی انرژی وارد کرد.
یکشنبه ۲۵ خرداد مخازن سوخت تهران و تاسیسات گازی سواحل جنوبی ایران هدف حملات اسرائیل قرار گرفت و انرژی به نقطه مهم دیگری در درگیریهای دو طرف تبدیل شد.
بخش انرژی فرسوده ایران که سالهاست از سرمایهگذاری خارجی محروم مانده، پیش از شروع جنگ نیز آسیبپذیر بود.
ایران باوجود داشتن برخی از غنیترین ذخایر نفت و گاز جهان، بحرانهایی مانند قطعی دائمی برق، کمبود سوخت و وقفه در صادرات گاز را تجربه کرده است.
جهش قیمت نفت در بازارهای آسیا
با آغاز معاملات نفت در بازار آسیا در دوشنبه ۲۶ خرداد، قیمت نفت خام برنت با جهشی پنج درصدی به بیش از ۷۸ دلار برای هر بشکه رسید؛ سطحی که آخرینبار در ماه ژانویه ثبت شده بود، اما سپس اندکی کاهش یافت.
قیمت نفت از زمان آغاز درگیریها تاکنون حدود ۱۰ درصد افزایش داشته است.
این رشد قیمتی ناشی از نگرانیها درباره گسترش درگیری در منطقهای است که نزدیک به یکسوم نفت جهان در آن تولید میشود.
تنگه هرمز و نگرانیهای جهانی
تنگه هرمز آبراه باریکی است که از طریق آن ایران، عربستان سعودی، عراق، کویت، قطر و امارات متحده عربی یکسوم نفت و گاز جهان را صادر میکنند.
به گفته ریچارد برانز، رییس بخش تحلیل ژئوپلیتیک شرکت تحقیقاتی انرژی اَسپِکتس، درگیریها بهطور پیوسته شدت میگیرد و روشن نیست این روند کجا و چگونه متوقف خواهد شد.
نگرانی اصلی بازار، هدف قرار گرفتن زیرساختهای انرژی در سراسر خاورمیانه و بسته شدن تنگه هرمز است.
ریچل ریوز، وزیر دارایی بریتانیا، یکشنبه هشدار داد افزایش مداوم قیمت نفت میتواند به تشدید دوباره تورم بینجامد.
او گفت دولت بریتانیا اوضاع را از نزدیک زیر نظر دارد و تاکید کرد: «این بحران نهتنها بر خاورمیانه، بلکه بر همه ما تاثیر عمیق میگذارد. تجربه سالهای اخیر نشان داده حوادث دوردست پیامدهای گستردهای برای بریتانیا دارد.»
استراتژی اسرائیل
اسرائیل یکشنبه اعلام کرد انبارهای سوختی را هدف قرار داده که کاربرد دوگانه غیرنظامی و نظامی دارند. هدف این حملات آسیب به تامین انرژی داخلی ایران است، نه صادرات نفت که عمدتا به چین صورت میگیرد.
تحلیلگران معتقدند اسرائیل همان روش لبنان را در ایران هم تکرار میکند.
این راهبرد شامل ترور فرماندهان کلیدی، تخریب شبکههای ارتباطی و حملات هوایی مداوم به اهداف از پیش تعیینشده است.
به گفته جان راین از موسسه مطالعات استراتژیک لندن، حمله به تاسیسات انرژی ایران بُعد تازهای از درگیریها است که با هدف نابودی زیرساختهای دفاعی کلیدی، احتمالا فلج کردن نظام، و ایجاد بیثباتی در جامعه و حاکمیت صورت میگیرد.
قوانین بینالمللی
حقوق بینالملل حمله به تاسیسات انرژی نظامی را مجاز میداند، اما هدف قرار دادن نیروگاههایی که به مراکز غیرنظامی مانند بیمارستانها و تاسیسات آبی خدمات میدهند، ممنوع است.
با این حال، جمهوری اسلامی به برخی از زیرساختهای انرژی اسرائیل حمله کرده است.
یکشنبه مسئولان پالایشگاه حیفا اعلام کردند خطوط لوله و شبکه انتقال این مجموعه آسیب دیدهاند، اما این رویداد تلفات جانی نداشته است.
نگرانی از تشدید درگیریها
جمهوری اسلامی در گذشته هرگاه احساس تهدید کرده، آمادگی خود را برای تشدید تنشها نشان داده تا دیگران نیز ناگزیر به پرداخت هزینه شوند.
در سال ۲۰۱۹ و همزمان با اعمال سیاست «فشار حداکثری» دولت دونالد ترامپ، تهران به حمله به نفتکشها در خلیج فارس و تاسیسات نفتی عربستان سعودی متهم شد.
به گفته صنم وکیل، عضو اندیشکده چَتِم هاوس، جمهوری اسلامی میخواهد درگیری را محدود نگه دارد، اما اگر به بنبست برسد، ممکن است رفتار خود را تغییر دهد.
در حال حاضر، بازار جهانی نفت با عرضه کافی مواجه است و اوپک نیز وعده داده تولید را افزایش دهد، با این حال معاملهگران نگران تشدید درگیریها هستند و خود را برای افزایش قیمتها آماده میکنند.
صدها موشک بالستیک و پهپاد انتحاری از ایران بهسوی اسرائیل شلیک شده و این دو دشمن دیرینه در خاورمیانه، ضربات سنگینی به یکدیگر وارد کردهاند.
به گزارش خبرگزاری رویترز، اسرائیل از زمان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ و حمله موشکی عراق با موشکهای اسکاد، تقویت سامانههای دفاع هوایی خود را آغاز کرد و در این مسیر از کمکهای نظامی آمریکا، از جمله دریافت تجهیزات پیشرفته ضدموشکی، بهرهمند بوده است.
به گفته یکی از مقامهای نظامی اسرائیل، این سپر دفاعی تاکنون «۸۰ تا ۹۰ درصد» موفقیت داشته، اما هیچ سامانهای نمیتواند محافظت کامل ۱۰۰ درصدی را تضمین کند و به همین دلیل برخی از موشکهای جمهوری اسلامی توانستهاند از این سد دفاعی عبور کنند.
در ادامه گزارش رویترز، جزییاتی درباره سامانههای دفاعی اسرائیل آمده است.
پیکان (ARROW)
سامانههای رهگیر پیکان-۲ و پیکان-۳ که با هدف مقابله با تهدید موشکهای جمهوری اسلامی طراحی شدهاند، قابلیت رهگیری اهداف را به ترتیب در داخل و خارج از جو زمین دارند.
این سامانهها در ارتفاعی عمل میکنند که امکان انهدام ایمن کلاهکهای غیرمتعارف را نیز فراهم میسازد.
پیمانکار اصلی این پروژه، صنایع هوافضای اسرائیل است و شرکت آمریکایی بوئینگ نیز در تولید این رهگیرها مشارکت دارد.
فلاخن داوود (DAVID'S SLING)
سامانه دفاع موشکی بُرد متوسط فلاخن داوود برای رهگیری موشکهای بالستیک در فاصله ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلومتری طراحی شده است.
این سامانه که بهطور مشترک از سوی شرکت دولتی اسرائیلی «رافائل - توسعهدهنده سیستمهای دفاعی پیشرفته» و شرکت آمریکایی RTX، با نام پیشین ریتئون، ساخته شده، توانایی رهگیری هواپیماها، پهپادها و موشکهای کروز را نیز دارد.
گنبد آهنین (IRON DOME)
گنبد آهنین، سامانه دفاع هوایی کوتاهبُرد اسرائیل، برای مقابله با راکتهایی طراحی شد که از سوی گروه حماس در نوار غزه شلیک میشدند.
این سامانه در شرکت رافائل با حمایت مالی آمریکا توسعه یافت و از سال ۲۰۱۱ عملیاتی شد.
هر واحد متحرک گنبد آهنین، موشکهای هدایتشونده راداری را بهسوی اهداف پرتاب میکند تا راکتها، خمپارهها و پهپادهای کوتاهبُرد را در هوا منهدم سازد.
نسخه دریایی این سامانه نیز برای محافظت از کشتیها و تاسیسات دریایی از سال ۲۰۱۷ به کار گرفته شده است.
یکی از ویژگیهای کلیدی گنبد آهنین، قابلیت تشخیص مسیر راکتهای ورودی است: اگر مشخص شود راکت به منطقهای غیرمسکونی برخورد میکند، رهگیری نمیشود و اجازه داده میشود بیخطر فرود آید.
در ابتدا، این سامانه برای پوشش شهری در برابر راکتهایی با برد چهار تا ۷۰ کیلومتر طراحی شده بود، اما کارشناسان میگویند دامنه عملکرد آن در طول زمان گسترش یافته است.
سامانه آمریکایی تاد (THAAD)
ارتش ایالات متحده در اکتبر سال گذشته میلادی اعلام کرد سامانه پیشرفته ضدموشکی تاد را به اسرائیل منتقل کرده است.
تاد بخشی کلیدی از سامانههای دفاع هوایی ارتش آمریکا به شمار میرود و برای انهدام تهدیدات موشکی بُرد کوتاه، متوسط و متوسط-بلند در فاز نهایی پروازشان طراحی شده است.
رویترز در ادامه گزارش خود به نقل از یک مقام آمریکایی نوشت ارتش این کشور در حملات جمعهشب، با استفاده از سامانههای زمینی به رهگیری موشکهای ایرانی که بهسوی اسرائیل شلیک شده بودند، کمک کرده است.
همچنین بر اساس گزارش رسانههای اسرائیلی، یک ناوشکن آمریکایی در شرق مدیترانه نیز در رهگیری موشکهای بالستیک نقش داشته است.
دفاع «هوا به هوا»
مقامهای نظامی اسرائیل اعلام کردند بالگردهای تهاجمی و جنگندههای اسرائیلی از موشکهای هوا به هوا برای سرنگونی پهپادهایی که بهسوی اسرائیل در حرکت بودند، استفاده کردهاند.
همچنین نیروی هوایی اردن جمعه موشکها و پهپادهایی را که وارد حریم هوایی این کشور شده بودند، رهگیری کرد.
گاردین دوشنبه ۲۶ خرداد در مطلبی تحلیلی از خطبههای خامنهای در نماز جمعه مهر سال گذشته به مناسبت کشته شدن حسن نصرالله، رهبر حزبالله لبنان، یاد کرد که اولین حضور او در نماز جمعه پس از پنج سال به شمار میرفت.
رهبر جمهوری اسلامی در آن خطبهها لحنی سازشناپذیر داشت و در برابر هزاران نفر از طرفدارانش اعلام کرد: «اسرائیل زیاد دوام نخواهد آورد.»
او اقدام نظامی جمهوری اسلامی علیه اسرائیل را «مجازاتی علیه سگ هار آمریکا» خواند، از «قدرت و صلابت در برابر دشمن» گفت و تاکید کرد سیاست نظام برای «مجازات» اسرائیل پس از حملات آن زمان به ایران، «نه تعلل و نه شتابزدگی» است.
این سخنان چند روز پس از کشته شدن نصرالله در حمله هوایی اسرائیل به مقر این گروه نیابتی جمهوری اسلامی در بیروت بیان شد.
گاردین این حادثه را ضربهای «شخصی و سخت» بر خامنهای که سالها با نصرالله رابطه نزدیک داشت، توصیف کرد.
حمله هوایی و گسترده جدید اسرائیل به ایران که از بامداد جمعه ۲۳ خرداد آغاز شد، ضربه مشابه دیگری به خامنهای است.
هرچند به گفته گاردین، این حمله باعث سرکشی بیشتر تهران و شلیک رگبار موشک و پهپاد به سمت تلآویو شده، اما به نظر نمیرسد این اقدام متقابل مانع ادامه حملات اسرائیل شود.
خامنهای در حال حاضر با گزینههای محدود و نامطلوبی روبهروست، شرایطی که رهبر «محتاط، عملگرا، محافظهکار و بیرحم» جمهوری اسلامی همواره کوشیده از آن دور بماند.
آغاز یک مسیر رادیکال
گاردین نوشت خامنهای که فرزند روحانی کمنفوذی از طبقه متوسط در شهر مشهد بود، نخستین قدمهای خود را بهعنوان یک شخصیت رادیکال در فضای پرتنش اوایل دهه ۱۳۴۰ برداشت.
او در قامت طلبهای جوان در قم، سنتهای اسلام شیعه و اندیشه رادیکال روحالله خمینی را پذیرفت.
تا اواخر دهه ۱۳۴۰، خامنهای ماموریتهای محرمانهای برای روحالله خمینی که آن زمان در تبعید بود، انجام داد و شبکههایی از فعالیتهای اسلامگرایانه را سازماندهی کرد.
این رسانه بریتانیایی افزود اگرچه خامنهای علاقه آشکاری به ادبیات غربی، بهویژه لئو تولستوی، ویکتور هوگو و جان اشتاینبک داشت، اما در ایدئولوژیهای ضد استعماری و احساسات ضد غربی آن دوران غوطهور شده بود.
صعود به راس هرم قدرت
خامنهای که پس از انقلاب ۱۳۵۷ بهسرعت جایگاه خود را در حلقه قدرت تثبیت کرده بود، پس از مرگ خمینی در سال ۱۳۶۸ بهعنوان جانشین او انتخاب شد.
او بلافاصله از این موقعیت برای تحکیم کنترل خود بر دستگاه حکومت استفاده کرد.
یکی از پایگاههای کلیدی قدرت خامنهای، سپاه پاسداران بود که گاردین آن را «قلب تپنده رژیم» و «نیروی قدرتمند نظامی، اجتماعی و اقتصادی» توصیف کرد. اما رهبر جمهوری اسلامی متحدان و حامیان قدرتمند دیگری نیز پیدا کرد.
گاردین در ادامه نوشت در طول دهه ۱۳۷۰، خامنهای قبضه قدرت خود را با حذف مخالفان و پاداش به وفادارانش تقویت کرد. حتی شاعرانی که زمانی او به آنها علاقه ابراز کرده بود، هدف سرویسهای امنیتی قرار گرفتند.
بر اساس این تحلیل، زمانی که محمد خاتمی در سال ۱۳۷۶ با اکثریت قاطع در انتخابات ریاستجمهوری پیروز شد، خامنهای تا حدی آزادی عمل به او داد اما همزمان سخت تلاش کرد تا هسته رژیم و ایدئولوژی آن را از چالشهای جدی محافظت کند.
راهبرد نیابتی
خامنهای از تلاشهای سپاه پاسداران برای مقابله با نیروهای آمریکایی در عراق پس از حمله ۲۰۰۳ و گسترش نفوذ جمهوری اسلامی در این کشور حمایت کرد.
گاردین این موضع را نشانه گسترش استراتژی او برای تکیه بر نیروهای نیابتی جهت اعمال قدرت در منطقه و تهدید اسرائیل ارزیابی کرد.
اما این تاکتیک که ممکن بود هوشمندانه به نظر برسد، تحت فشار حملات اسرائیل فروپاشید و اتحاد دیرینه جمهوری اسلامی با دمشق نیز با سقوط حکومت بشار اسد پایان یافت.
آغازِ پایان
گاردین یادآوری کرد موجهای پیدرپی نارضایتی و ناآرامی در داخل کشور با سرکوب وحشیانه و رفتار خشن علیه زنان، همجنسگرایان و اقلیتهای دینی پاسخ داده شده و این وضعیت، همراه با بحران اقتصادی، بسیاری از حامیان سابق جمهوری اسلامی را مایوس کرده و دامنه ناآرامیها را گسترش داده است.
خامنهای بیش از سه دهه تلاش کرده فشارهای نیروهای متضاد داخلی را مدیریت کند، از جنگ مستقیم بپرهیزد و میراث خمینی و قدرت خود را حفظ کند.
با اینحال، به نوشته گاردین، او که اکنون پیر و بیمار است، با بزرگترین چالش دوران رهبریاش روبهرو شده و دوران حکمرانی مطلقهاش به پایان خود نزدیک میشود.
وقتی نعیم قاسم که رهبری حزبالله را پس از حسن نصرالله بر عهده گرفت، ۲۲ خرداد امسال مقابل دوربین تلویزیون نشست، نمادهای پشت سر او از تغییری ظریف اما مهم حکایت داشتند.
در این تصاویر پسزمینه، دیگر نه تصویری از روحالله خمینی دیده میشد و نه پرچمهای همیشه حاضر جمهوری اسلامی. بهجای آنها، تنها پرچم زردرنگ حزبالله و نماد درخت سدر لبنان در پشت سر قاسم قرار داشت.
اکونومیست در این گزارش نوشت تابستان گذشته، زمانی که اسرائیل بسیاری از فرماندهان ارشد حزبالله از جمله نصرالله را کشت، نارضایتی پنهانی در درون این گروه شیعه که هم یک حزب سیاسی و هم یک گروه شبهنظامی است، شکل گرفت.
آن زمان جمهوری اسلامی، حامی دیرین حزبالله، برای کمک به این گروه وارد عمل نشد؛ چیزی که برخی درون حزبالله آن را خیانت تلقی کردند. اما واقعیت این بود که تهران هرگز قصد نداشت جان خود را فدای نیروی نیابتیاش کند.
اکونومیست به نقل از مئیر جاودانفر، کارشناس امور ایران، نوشت: «ایران از حزبالله حمایت کرد تا با اسرائیلیها بجنگد، نه اینکه خودش وارد جنگ شود. اگر غیر از این بود، تمام مدل نیابتی را زیر سوال میبرد.»
در آن زمان، یکی از منتقدان شیعه حزبالله رابطه این گروه با تهران را به رابطه رییسجمهوری و محافظانش تشبیه کرد: «این وظیفه محافظ است که از رییسجمهوری دفاع کند، نه برعکس.»
این منطق هرگز برای ایدئولوگهای بلندپایه حزبالله، بهویژه نصرالله، مسالهساز نبود؛ آنها با ایفای نقش مامور وفادار ایران در خدمت به انقلاب اسلامی مشکلی نداشتند. اما برای پایگاه اجتماعی داخلی حزب، این وضعیت تلخ و آزاردهنده بود.
هلال خشان، استاد علوم سیاسی در دانشگاه آمریکایی بیروت، به اکونومیست گفت: «نیروهای عادی، همان شیعیان معمولی که تلفات سنگینی داده بودند و زیر حملات اسرائیل دوام آورده بودند، ناامید شده بودند. آنها واقعا انتظار داشتند ایران به کمکشان بیاید.»
افول «محور مقاومت»
این نارضایتی و ناامیدی، در ۲۳ خرداد و با حملات هوایی و ویرانگر اسرائیل به مواضع جمهوری اسلامی، دوباره و با شدتی بیشتر بازگشت.
این حمله شباهت تکاندهندهای با عملیاتهای پیشین اسرائیل علیه حزبالله داشت: استفاده از اطلاعات دقیق، ترور فرماندهان و تضعیف سریع پدافند هوایی.
در پی این حملات، از بیروت، تنها یک پیام تسلیت رسمی برای تهران صادر شد.
با اینحال، زمانی حزبالله بهعنوان عامل بازدارنده نهایی جمهوری اسلامی شناخته میشد؛ نیرویی که میتوانست مانع حمله اسرائیل به برنامه هستهای تهران شود.
نصرالله به ۱۰۰ هزار نیروی رزمی و زرادخانهای انبوه از موشکهای خود افتخار میکرد، اما امروز، در حالی که فرماندهان بلندپایه سپاه پاسداران یکی پس از دیگری هدف قرار میگیرند، حامیان لبنانیشان سکوت کردهاند.
اکونومیست یادآوری کرد حزبالله شاید چارهای جز نظاره صرف و کنار کشیدن خود از مناقشه نداشته باشد. دستگاههای اطلاعاتی اسرائیل از آخرین جنگ تمامعیار با حزبالله در سال ۲۰۰۶، تا عمق ساختار این گروه نفوذ کردهاند.
در جریان بیش از یک سال نبرد که پس از حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل (۱۵ مهر ۱۴۰۲) آغاز شد، ارتش اسرائیل توان رزمی و نظامی حزبالله را تقریبا بهطور کامل نابود کرد.
سقوط حکومت بشار اسد در سوریه در آذر ۱۴۰۳ نیز تلاشهای حزبالله برای بازسازی را به بنبست کشانده است.
امروز زرادخانه موشکی حزبالله تهی شده و هزاران نیروی آن که پس از آتشبس با اسرائیل در آذر سال گذشته به عراق گریختهاند، همچنان بدون سلاح و سرگردان ماندهاند.
خشان در همین زمینه به اکونومیست گفت: «حزبالله دیگر یک نیروی رزمی نیست. آنها به اردکی لنگ تبدیل شدهاند که حتی توان دفاع از خودشان را هم ندارند.»
با اینحال، محدودیتها فقط نظامی نیستند و سیاست داخلی لبنان نیز دست و پای حزبالله را بسته است.
پس از دو سال بنبست سیاسی و تشکیل دولتهای موقت در لبنان، دی سال گذشته ژوزف عون، فرمانده پیشین ارتش، به ریاستجمهوری رسید.
عون مصمم است که اقتدار دولت مرکزی را ولو به قیمت مهار گروههایی مانند حزبالله، به کشور بازگرداند.
رهبران باقیمانده حزبالله بهخوبی میدانند که کشاندن لبنان به جنگی دیگر، ممکن است کشور را به سوی درگیری داخلی سوق دهد.
با وجود پیروزی در انتخابات اخیر شوراهای محلی، حتی در میان پایگاه اجتماعی حزبالله هم نشانههایی از نارضایتی دیده میشود.
بسیاری همچنان از حزبالله خشمگیناند که بدون حمایت جدی از جوامع شیعه، لبنان را پس از حملات هفتم اکتبر وارد جنگ حماس با اسرائیل کرد و در نتیجه آن، خانههای بسیاری از شیعیان زیر آوار رفت.
نفوذ حزبالله بر نهادهای دولتی نیز رو به کاهش است. نیروهای این گروه از پستهای حساس در فرودگاه کنار گذاشته شدهاند و ارتش در حال بازپسگیری کنترل مناطقی در جنوب لبنان است که پیشتر در اختیار حزبالله بود.
جاده فرودگاه بیروت که تا چند ماه پیش پر بود از تصویرهای نصرالله و قاسم سلیمانی، حالا با بیلبوردهایی پوشیده شده که از آغاز «عصری نو» برای لبنان خبر میدهند.
شروع یک درگیری دیگر، چه داخلی و چه خارجی، میتواند بیش از پیش حزبالله را تضعیف کند.
اکونومیست تاکید کرد در معنایی گستردهتر، شبکه نیروهای نیابتی و شبهنظامی که با نام «محور مقاومت» شناخته میشد، از هم پاشیده است.
حزبالله که برای سالها «نگین» این محور به شمار میرفت، دیگر تمایلی به جنگ ندارد.
به گفته یک تحلیلگر، بدون حزبالله «محور مقاومت» عملا وجود خارجی نخواهد داشت.
برخی ناظران آغاز روند فروپاشی این محور را به کشته شدن سلیمانی در حمله پهپادی آمریکا به بغداد در سال ۱۳۹۸ نسبت میدهند.
حمله خونبار اسرائیل به غزه توان تهاجمی حماس را بهشدت تضعیف کرده و برخی گروههای قدرتمندتر عراقی نیز اکنون بیشتر به انتخابات پارلمانی پایان سال فکر میکنند تا به جنگ با اسرائیل.
پس از سلیمانی، نیروی پیونددهندهای که این شبکه سایهوار جمهوری اسلامی را منسجم نگه میداشت، از میان رفته است.
جاودانفر در همین زمینه گفت: «موفقیت تنها در ساختن این شبکه نبود، بلکه مدیریت آن هم اهمیت فراوانی داشت و این کفشی بود که اسماعیل قاآنی، جانشین سلیمانی، هیچگاه نتوانست آن را به پا کند.»
حزبالله که زمانی سرسختترین نیروی نیابتی جمهوری اسلامی بود، اکنون بیش از همیشه شبیه به یک حزب سیاسی لبنانی عمل میکند: «زخمی، محتاط و نظارهگر از حاشیه.»
یسرائیل کاتز دوشنبه ۲۶ خرداد در بیانیهای گفت: «دیکتاتور متکبر تهران [علی خامنهای] اکنون به قاتلی ترسو تبدیل شده که مناطق غیرنظامی اسرائیل را هدف میگیرد تا ارتش ما را از ادامه حملاتی که توانمندیهای او را نابود کرده، بازدارد.»
او ساعتی بعد در توضیحی بیشتر درباره این اظهار نظر اعلام کرد: «میخواهم چیزی را که بدیهی است روشن کنم: هیچگونه قصدی برای آسیب فیزیکی به ساکنان تهران وجود ندارد؛ برخلاف آنچه دیکتاتور قاتل [خامنهای] علیه ساکنان اسرائیل انجام میدهد.»
کاتز تاکید کرد: «ساکنان تهران مجبور خواهند شد بهای دیکتاتوری را بپردازند و از خانههای خود در مناطقی که نیاز به حمله به اهداف حکومتی و زیرساختهای امنیتی در این شهر وجود دارد، تخلیه شوند. ما به دفاع از شهروندان اسرائیل ادامه خواهیم داد.»
این تحولات در حالی رخ داد که اجلاس سران گروه هفت در کانادا تحتالشعاع خطر تشدید درگیریها قرار گرفته است.
دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، ۲۵ خرداد ابراز امیدواری کرد که توافقی میان جمهوری اسلامی و اسرائیل حاصل شود، اما نشانهای از کاهش درگیریها در چهارمین روز جنگ دیده نمیشود.
بر اساس اعلام سازمان خدمات اضطراری ملی اسرائیل، تلفات در این کشور از جمعه ۲۳ خرداد تاکنون به ۲۳ نفر رسیده است.
به گزارش خبرگزاری رویترز، شب گذشته در پی حملات گسترده جمهوری اسلامی در پاسخ به عملیات نظامی اسرائیل، بیش از ۱۰۰ تن دیگر در اسرائیل زخمی شدند.
مقامهای امدادی میگویند عملیات جستوجو و نجات در حیفا ادامه دارد، شهری که حمله به آن حدود ۳۰ زخمی بر جای گذاشته است.
به گزارش رسانهها، آتشسوزیهایی نیز در نیروگاه برق نزدیک بندر حیفا دیده شده است.
ویدیوهایی که از حمله شبانه جمهوری اسلامی منتشر شده، عبور چندین موشک بر فراز تلآویو را نشان میدهند. همچنین صداهای انفجارهایی در این شهر و همچنین اورشلیم شنیده شده است.
در تلآویو، چندین ساختمان مسکونی در منطقهای پرجمعیت و تنها چند صد متر دورتر از دفتر نمایندگی سفارت آمریکا تخریب شدند.
سفیر ایالات متحده در اسرائیل اعلام کرد ساختمان سفارتخانه خساراتی جزئی دیده، اما به کارکنان آن آسیبی نرسیده است.
گایدو تتلبائون، یک سرآشپز ۳۱ ساله که در آپارتمان خود در تلآویو بود، میگوید اندکی پس از ساعت چهار صبح آژیر هشدار به صدا درآمد: «طبق معمول به پناهگاهی رفتیم که آن طرف خیابان است. چند دقیقه بعد، درِ پناهگاه منفجر شد ... چند نفر با بدنهای خونآلود وارد شدند. وقتی برگشتیم، دیدیم از آپارتمان چیزی نمانده، دیوارها فرو ریخته و شیشهای باقی نمانده بود.»
او افزود: «وحشتناک است، چون هیچ چیز مشخص نیست. این ممکن است آغاز یک دوره طولانیتر باشد، یا بدتر شود، یا شاید هم بهتر؛ اما همین مبهم و مجهول بودن، ترسناکترین بخش ماجراست.»
موشکهای شلیکشده از ایران همچنین به نزدیکی بازار پرطرفدار سوقالکرمل در تلآویو اصابت کردند.
میکدهها، رستورانها، خیابانی مسکونی در پتاحتیکوا و یک مدرسه در شهر مذهبی بنیبراک نیز هدف قرار گرفتند.
«روش جدید» در حمله جمهوری اسلامی
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعلام کرد در حمله بامداد دوشنبه «روش جدیدی» مورد استفاده قرار گرفته که موجب شده سامانههای دفاعی چندلایه اسرائیل به اشتباه یکدیگر را هدف بگیرند و ایران بتواند اهداف زیادی را با موفقیت مورد اصابت قرار دهد.
سپاه جزییات بیشتری درباره این روش منتشر نکرد.
تا زمان انتشار این گزارش، ارتش اسرائیل به درخواست رسانهها برای اظهارنظر درباره این حمله واکنشی نشان نداده است. هیچ گزارشی نیز مبنی بر برخورد موشکهای رهگیر اسرائیلی به یکدیگر منتشر نشده است.
مقامهای اسرائیلی بارها تاکید کردهاند سامانههای دفاعی این کشور کارایی ۱۰۰ درصدی ندارند و هشدار دادهاند که روزهای سختی در پیش است.
همزمان ارتش اسرائیل صبح دوشنبه اعلام کرد بار دیگر مراکز فرماندهی متعلق به سپاه پاسداران و نیروهای نظامی جمهوری اسلامی را هدف قرار داده است.
نشست سران گروه هفت و نگرانی از گسترش درگیریها
رهبران گروه هفت یکشنبه در کوههای راکی کانادا گرد هم آمدند. بحران ایران و اسرائیل در صدر دستور کار این نشست قرار دارد.
فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، اعلام کرد اهداف اصلی او در این نشست، تضمین جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هستهای، دفاع از حق اسرائیل برای دفاع از خود، ممانعت از تشدید درگیریها و ایجاد فضای دیپلماتیک است.
او به خبرنگاران گفت: «این موضوع جایگاه بسیار بالایی در دستور کار نشست گروه هفت خواهد داشت.»
پیش از ترک آمریکا برای حضور در نشست جی-۷، رییسجمهوری ایالات متحده در پاسخ به سوالی درباره تلاش برای کاهش تنشها گفت: «امیدوارم توافقی حاصل شود. وقت توافق است ... گاهی اوقات مجبورند کار را با جنگ و دعوا حل کنند.»
مخالفت ترامپ با طرح ترور خامنهای
در واشینگتن، دو مقام آمریکایی به رویترز گفتند ترامپ در روزهای گذشته با طرح اسرائیل برای کشتن خامنهای مخالفت کرده است.
بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، در پاسخ به سوالی درباره این گزارش در مصاحبه با فاکسنیوز گفت: «خیلی وقتها گزارشهای غلطی منتشر میشود از مکالماتی که اصلا انجام نشده. من نمیخواهم وارد این ماجرا شوم.»
او اضافه کرد: «ما آنچه را که باید انجام بدهیم، انجام میدهیم.»
اسرائیل حملات خود را با یورش ناگهانی آغاز کرد تا فرماندهی عالی نظامی جمهوری اسلامی و تاسیسات هستهای ایران را از کار بیندازد.
مقامهای اسرائیلی اعلام کردهاند این عملیات در روزهای آینده تشدید خواهد شد. تهران هم هشدار داده که در پاسخ «درهای جهنم» را به روی اسرائیل خواهد گشود.
ترامپ در عین حال که حمله اسرائیل را ستوده، خبر مشارکت واشینگتن در این کارزار را رد کرده و به حکومت ایران هشدار داده پاسخهایش را به سمت منافع آمریکا در منطقه گسترش ندهد.
دو مقام آمریکایی گفتهاند ارتش ایالات متحده در رهگیری موشکهای ایرانی که بهسوی اسرائیل شلیک شده، مشارکت داشته است.
ترامپ بارها تاکید کرده تهران میتواند با پذیرفتن محدودیتهای شدید در برنامه هستهایاش، به جنگ پایان دهد.
جمهوری اسلامی برنامه هستهای خود را صلحآمیز میخواند، اما کشورهای غربی و آژانس بینالمللی انرژی اتمی میگویند این برنامه میتواند برای تولید بمب اتم نیز به کار گرفته شود.
مسعود پزشکیان، رییس دولت چهاردهم، دوشنبه در مجلس شورای اسلامی گفت تهران قصد تولید سلاح هستهای ندارد، اما به پیگیری «حق» خود در زمینه انرژی و تحقیقات هستهای ادامه خواهد داد.
