تحلیلگر ارشد در ایراناینترنشنال
روز سهشنبه، ۹ بهمن، ایرانیان دو صدا و دو نگاه کاملاً متفاوت به ایران را از دو شخصیت سیاسی شنیدند: یکی سخنرانی علی خامنهای در بیت رهبری و دیگری صحبتهای شاهزاده رضا پهلوی در واشینگتن.
علی خامنهای تنها درباره غزه، لبنان و صدر اسلام سخن گفت و سخنی از مشکلات مردم ایران به میان نیاورد. در مقابل، شاهزاده رضا پهلوی از ایران، مردم ایران، و ضرورت عبور از وضعیت کنونی سخن گفت و خودش را در معرض پرسشهای حاضرین قرار داد.
این دو شخصیت، در همان روز، نماد دو ایران متفاوت بودند: یکی ایرانِ موجود که با مشکلات متعدد روبهروست و دیگری ایرانِ ممکن، که مردم و آینده آن در اولویت آن قرار دارند.
خامنهای در سخنرانی خود بار دیگر بر دشمنی با آمریکا تاکید کرد، مسیری که معنای آن چیزی جز تداوم مشکلات مردم ایران نیست. از سوی دیگر، شاهزاده رضا پهلوی بر ضرورت تعامل و همکاری با جهان تاکید کرد. او گفت در یک ایران آزاد، آمریکا میتواند در ایران سرمایهگذاری کند و مردم ایران میتوانند متحدانی واقعی برای جهان آزاد باشند.
مقایسه دیدگاههای این دو، تفاوت نگرش آنها به ایران را آشکار میکند. خامنهای همچنان بر فیلترینگ و محدودیت اینترنت اصرار دارد؛ سیاستی که دسترسی مردم ایران به اطلاعات را محدود کرده است. در مقابل، رضا پهلوی از حق مردم برای دسترسی آزادانه به اطلاعات و اینترنت حمایت میکند و تلاش میکند جامعه جهانی را به حمایت از اینترنت آزاد برای ایرانیان ترغیب کند.
سخنرانی شاهزاده رضا پهلوی در باشگاه ملی مطبوعات واشینگتن، بر عبور از جمهوری اسلامی و نقش جهان در کمک به مردم ایران متمرکز بود. او خطاب به دولت جدید آمریکا هشدار داد که توافق با جمهوری اسلامی راهحل مناسبی نیست، چراکه توافقات گذشته نشان دادهاند جمهوری اسلامی به وعدههایش پایبند نیست.
او تاکید کرد که بهجای توافق با جمهوری اسلامی، باید به مردم ایران کمک کرد تا از جمهوری اسلامی عبور کنند و به شریکی مطمئن برای جهان تبدیل شوند.
این رویکرد متفاوت با خامنهای که همچنان بر تقابل با آمریکا و ادامه سیاستهای ضدغربی اصرار دارد، نشاندهنده دو مسیر کاملا متضاد است. یکی در پی حفظ وضعیت موجود و دیگری بهدنبال ساختن آیندهای بهتر برای ایران و ایرانیان است.
شاهزاده رضا پهلوی نهتنها سخنرانی میکند، بلکه بهطور فعال با سیاستمداران کشورهای مختلف دیدار میکند، برای جلب حمایت از مبارزات مردم ایران تلاش میکند، و برای جهانیان توضیح میدهد که چرا عبور از جمهوری اسلامی ضروری است. او نشان داده که آماده است برای نجات ایران هر اقدامی که لازم باشد انجام دهد.
این تلاشها باید مورد حمایت قرار گیرند، چراکه هدف آنها کمک به مردم ایران برای عبور از وضعیت کنونی است. همه گروهها و افراد مخالف جمهوری اسلامی باید برای این هدف مشترک همکاری کنند. هر اقدامی که به این مسیر کمک کند، ارزشمند است و باید تقویت شود.
یکی از اصولی که بسیاری از مخالفان جمهوری اسلامی بر آن اتفاقنظر دارند، این است که باید بعد از جمهوری اسلامی رأی مردم تعیینکننده آینده ایران باشد.
شاهزاده رضا پهلوی نیز بر این موضوع تاکید کرده و گفته است که تصمیم درباره شکل نظام آینده، باید به مردم واگذار شود.
در نهایت، آنچه ایران به آن نیاز دارد، همکاری، تلاش مشترک، و تمرکز بر عبور از جمهوری اسلامی و رسیدن به یک حکومت منتخب است؛ هدفی که تنها با مشارکت همه ایرانیان و حمایت جامعه جهانی محقق میشود.
نمایشنامه، جهانی نمادین و زیر سلطه دیکتاتورها را به تصویر میکشد و به بررسی پیامدهای ویرانگر قدرت خودکامه میپردازد؛ داستان با شخصیتهایی که هر یک نماینده بخشی از جامعه انسانی هستند، همچون پازلی پیچیده از درد، انفعال و سرکوب شکل میگیرد.
شخصیت «رودریک»، چهره استبداد و تسلط نظامی، نیرویی سرکوبگر است که خانه «والتر» و خانوادهاش را غصب و آنها را به مهرههای شطرنج خود تبدیل کرده است. رودریک نه فقط از طریق فرمانها و کنترل فیزیکی، بلکه با آزار و سواستفاده از زنان خانواده نیز دست به ابراز قدرت میزند.
والتر، پدر خانواده، هرچند در ظاهر همکار و ابزار قدرت رودریک، اما خود نیز قربانی ساختار دیکتاتوری است. او در این ساختار سلطه و فشار، در دوراهی میان همکاری و مقاومت گرفتار شده است.
طراحی صحنه مینیمال نیز کاملا در خدمت مفهوم نمادین نمایشنامه است. میز ناهارخوری بزرگ و چوبی که بخش عمده صحنه را به خود اختصاص داده است، مرکزیت قدرت و کنترل در خانواده را نشان میدهد. در نگاه اول، این میز نقطه محوری تعاملات خانوادگی است، اما بهواسطه چهارپایههایی که نقشی کلیدی در بازی بازیگران دارند، حس ناپایداری و شکنندگی این روابط نیز به چشم میآید.
خطوط سفید روی زمین که محدوده حرکت بازیگران را تعیین میکنند، یادآور محدودیتها و قوانین سختگیرانهای هستند که شخصیتها را در چارچوبی از پیش تعیینشده گرفتار کردهاند. حرکت مکانیکی بازیگران داخل این خطوط، اجبار و انفعال ناشی از سلطه دیکتاتوری را نمایش میدهند، در حالی که حرکت آزادانهشان با خروج از خط، لحظات کوتاه و شکنندهای از رهایی را تداعی میکند.
شخصیت «بلانش»، مادر خانواده، مردمی را نمایندگی میکند که تحت سلطه قدرت سرکوبگر، به انفعال و سکوت کشیده شدهاند. تردیدها و درگیریهای درونی او، جامعهای را به تصویر میکشد که از توانایی اعتراض بازمانده است. تولد نوزاد او که در نمایش تنها با حالت دست نشان داده میشود و حضور فیزیکی ندارد، نقطه عطف دیگری در نمایش است. نوزادی که به نظر میرسد نه فرزند پدر خانواده که حاصل نطفه رودریک باشد.
بحث درباره زنده ماندن یا مرگ این نوزاد، استعارهای قوی از آیندهای است که زیر سایه دیکتاتوری تهدید میشود. بیتفاوتی شخصیتها به زندگی کودک، تضاد میان سرنوشت و اختیار را برجسته میکند.
«لیندا» دختر نوجوان خانواده، در مرز میان پذیرش و طغیان ایستاده و در برابر سرکوب، نقشهایی پیچیدهای ایفا میکند؛ گاهی قربانی، گاهی همراه یا حتی به نوعی تسهیلگر سیستم. در طول قصه، او مشغول خواندن کتابی است که به سختی از رسیدن به صفحه پایانی آن اجتناب میکند. کتابی که به نماد دانایی، گذشته، یا حتی سرنوشت از پیش نوشتهشدهای تبدیل میشود که گریزی از آن نیست.
بلانش اصرار دارد لیندا به صفحه پایانی کتاب برسد، پایانی که در آن، لیندا روی چمنزار در حال سوختن است. صحنهای که به نظر میرسد بیش از آنکه یک خاطره فردی باشد، شبیه خاطرهای جمعی و نمادی از فرایند تسلیم، آگاهی و شاید حتی سرنوشت محتوم انسان در دنیای سرکوب است.
مونولوگ «کلیر»، خدمتکار خانه، ساختار درونی نمایشنامه را تشریح میکند. او جهانی از مرگ، تاریکی و بیمعنایی را ترسیم میکند که در آن انسانها برای بقا، حتی از ارزشهای انسانی نیز دست کشیدهاند.
در سراسر نمایش اشاره میشود که تنها افراد زنده، ساکنان داخل این چهاردیواری هستند و انگار، تمام افراد خارج از این خانه مردهاند. خانهای که کلیر در این مونولوگ از آن با استعاره «دیوارهای اریحا» یاد میکند.
دیوار اریحا یا جریکو، اشاره به داستانی از کتاب مقدس (عهد عتیق) دارد. اریحا یکی از قدیمیترین شهرهای جهان و نمادی از مقاومت و استحکام در برابر نیروهای خارجی بود. در این داستان، قوم بنیاسرائیل تحت فرماندهی یوشع به اریحا حمله میکنند و طبق وعده خداوند، پس از هفت روز، دیوارهای قدرتمند شهر با صدای بلند شیپورها و فریادها، که نمادی از اراده جمعی یا ایمان هستند، فرو میریزند.
این مفهوم در ادبیات و هنر، اغلب بهعنوان استعارهای برای شکست ساختارهای استبدادی و مقاومتناپذیر به کار میرود.
بند ناف داستانی را در یک ناکجاآباد آخرالزمانی روایت میکند اما فراتر از این خط داستانی، روایتی فلسفی و سیاسی از ماهیت قدرت و نقش جامعه در مقابل آن پیش پای مخاطب میگذارد.
نویسنده با خلق دنیایی که در آن انسانیت و اخلاق زیر پا گذاشته میشود، مخاطب را به سفری در تاریکی نظامهای استبدادی میبرد، زنگ خطر را به صدا در میآورد و پرسشی جدی درباره آینده بشریت مطرح میکند.
