مای ساتو، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران، و آلیس جیل ادواردز، گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره شکنجه و سایر رفتارها یا مجازاتهای بیرحمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز، خواستار اقدام فوری برای جلوگیری از قطع انگشتان سه مرد زندانی در ایران شدند.
هادی رستمی، مهدی شریفیان و مهدی شاهیوند، سه زندانی محبوس در زندان ارومیه، مردادماه ۱۳۹۶ به اتهام «سرقت» بازداشت و در سال ۱۳۹۸ در یک دادگاه ناعادلانه، به قطع چهار انگشت دست راست محکوم شدند.
مای ساتو و آلیس جیل ادواردز، در بیانیه خود که پنجشنبه ۲۱ فروردین منتشر شد، تاکید کردند: «این قطع عضوهای برنامهریزیشده، نقض آشکار ممنوعیت مطلق شکنجه و رفتارهای غیرانسانی یا تحقیرآمیز است. ایران باید فورا به این مجازات بدنی شدید که مغایر با استانداردهای بینالمللی حقوق بشر است، پایان دهد.»
مای ساتو، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران، همچنین پنجشنبه در پستی جداگانه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: « سه مرد در ایران با خطر قریب الوقوع قطع انگشتان دست مواجهاند، این حکم ممکن است به زودی و از تاریخ ۲۳ فروردین اجرا شود. طبق استانداردهای بینالمللی قطع تعمدی اعضای بدن به عنوان مجازات از مصادیق بارز شکنجه محسوب میشود.»
او افزود: «ممنوعیت شکنجه و رفتار ظالمانه در موازین حقوق بشر، مطلق است و هیچ استثنایی ندارد. به همراه گزارشگر ویژه در امور شکنجه، از جمهوری اسلامی ایران میخواهم که فورا برای جلوگیری از اجرای این احکام اقدام کند.»
پیش از این نیز سازمان عفو بینالملل در ۱۶ فروردین درباره خطر اجرای حکم قطع انگشتان دست هادی رستمی، مهدی شریفیان و مهدی شاهیوند، سه زندانی محبوس در زندان ارومیه، هشدار داده و از جامعه بینالمللی خواسته بود جمهوری اسلامی را برای لغو احکام آنها تحت فشار بگذارد.
این سازمان در بیانیه خود اعلام کرد که دادستانی ارومیه ۲۳ اسفند ۱۴۰۳ این سه زندانی را از اجرای قریبالوقوع حکمشان پیش از ۲۲ فروردین سال جاری مطلع کرد.
پیش از این در ۱۷ آذر ۱۴۰۳، غلامحسین محسنی اژهای، رییس قوه قضاییه، اعلام کرد با وجود فشارهای داخلی و بینالمللی بر جمهوری اسلامی، بیشترین تعداد حکم قطع دست در ایران طی سه سال گذشته به اجرا درآمده است.
اژهای که یکی از چهرههای برجسته ناقض حقوق بشر در ایران به شمار میرود، قطع دست را «حکمی جاریشده از سوی خدا» دانست و افزود این حکم علیرغم فشار نهادهای مختلف همچنان در ایران اجرا میشود.
گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران و گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره شکنجه در بیانیه خود با تاکید بر اینکه «اعترافاتی که گفته میشود تحت آزار و اذیت اخذ شدهاند، نمیتوانند توجیهکننده چنین مجازاتهایی باشند»، افزودند: «دادگاهها باید این ادعاهای شکنجه را به دقت بررسی کنند و مدارکی را که تحت فشار و اجبار به دست آمدهاند، کنار بگذارند.»
این سه زندانی، در دوران بازداشت خود چند بار برای اعتراض به شرایط زندان و احکام صادره، دست به اعتصاب غذا زدهاند.
در بیانیه دو کارشناس سازمان ملل متحد گفته شده است که جمهوری اسلامی از زمان تاسیس احکام قطع عضو، بهویژه در پروندههای سرقت، را به اجرا گذاشته است.
با این حال، دادههایی رسمی درباره تعداد دقیق این احکام و اجرای آنها وجود ندارد. طبق گزارشها، در حال حاضر چندین زندانی دیگر در زندان مرکزی ارومیه نیز با احکام مشابه در ارتباط با اتهامات سرقت مواجه هستند.
در مهرماه سال گذشته نیز چهار انگشت دو زندانی در زندان مرکزی ارومیه قطع شد. این قطع عضو با استفاده از گیوتین انجام گرفت.
مای ساتو و آلیس جیل ادواردز در بیانیه مشترک خود هشدار دادند: «اجرای مجازات قطع عضو همچنان نگرانیهایی جدی درباره حقوق بشر و نحوه رفتار با زندانیان طبق قوانین ایران برمیانگیزد.»
آنها افزودند: «نبود اطلاعات رسمی درباره تعداد احکام قطع عضو صادرشده و اجراشده، نشاندهنده کمبود نگرانکننده شفافیت در این زمینه است.»
کارشناسان سازمان ملل تاکید کردند: «قوانین داخلی نمیتوانند توجیهکننده رویههایی باشند که مغایر با تعهدات بینالمللی حقوق بشر است. ممنوعیت شکنجه و رفتارهای غیرانسانی یا تحقیرآمیز مطلق است و هیچ استثنایی ندارد.»
آنها همچنین از جمهوری اسلامی خواستند «اقدامات ملموسی برای لغو کامل انواع مجازاتهای بدنی، هم در قانون و هم در عمل، اتخاذ و کنوانسیون منع شکنجه را نیز تصویب کند.»
مای ساتو و آلیس جیل ادواردز در بیانیه خود اعلام کردند که در حال حاضر با مقامهای جمهوری اسلامی در تماس هستند تا ضمن درخواست توضیح، خواستار مداخله فوری برای جلوگیری از اجرای این مجازاتها شوند.
موسسه علوم و امنیت بینالملل گزارش مفصل و هشداردهنده خود را با عنوان «شمارشگر گایگر تهدید ایران: افزایش خطرات شدید» منتشر کرد. شمارشگر گایگر(Geiger counter) دستگاهی است که از آن برای اندازهگیری و آشکارسازی میزان پرتوهای رادیواکتیو استفاده میشود. این دستگاه وقتی تشعشعات رادیواکتیو را تشخیص میدهد، شروع به شمارش و بوق زدن میکند و هرچه میزان خطر بالاتر برود، شمارشگر تندتر میشود و بوق خطر بیشتری میزند.
در گزارش موسسه علوم و امنیت بینالملل آمده است: «از فوریه ۲۰۲۴، زمان انتشار آخرین گزارش، تهدید ناشی از برنامه هستهای جمهوری اسلامی بهطور چشمگیری افزایش یافته است. عوامل منفی عمده شامل ارتقای توانمندیهای تسلیحات هستهای ایران، کاهش زمان لازم برای ساخت سلاح هستهای، و عادیسازی فزاینده بحثهای داخلی در ایران در حمایت از ساخت این نوع سلاحها میشود.»
بهگفته موسسه علوم و امنیت بینالملل، «درگیریهای نظامی جاری در خاورمیانه، که جمهوری اسلامی و نیروهای نیابتیاش را در برابر اسرائیل و متحدانش قرار داده است و حکومت ایران در آن متحمل شکست شده، احتمال تصمیم تهران برای ساخت سلاح هستهای را افزایش داده است. این وضعیت ناپایدار امنیتی اکنون با این تصور ـ اگر نگوییم با این واقعیت ـ همراه شده که حکومت ایران در حال آمادهسازی خود برای ساخت سلاح هستهای است.»
در این گزارش گفته شده است: «خودداری حکومت ایران از همکاری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی برای اثبات صلحآمیز بودن برنامه هستهایاش، بر ابهامات افزوده است. با توجه به اینکه ایران هزاران سانتریفیوژ پیشرفته را خارج از نظارت آژانس تولید میکند، احتمال آن افزایش یافته که جمهوری اسلامی همزمان در حال ساخت یا آمادهسازی یک مرکز مخفی غنیسازی باشد. هرچه این ابهام بیشتر شود، احتمال بروز یک «رخداد قوی سیاه» (Black Swan Event) نیز افزایش مییابد. چنین ابهامی همچنین میتواند به روایتهایی دامن بزند که تهدید را بزرگتر از واقعیت جلوه میدهند و به افزایش بیشتر تنشها منجر شود.»
از اصطلاح رخداد قوی سیاه، برای توصیف رویدادهای نادر، غیرقابل پیشبینی، اما بسیار تاثیرگذار و تکاندهنده استفاده میشود.
موسسه علوم و امنیت بینالملل در ادامه گزارش خود افزوده است: «این درگیریهای ادامهدار، فوریت مقابله با تهدید هستهای ایران را افزایش داده است؛ خواه از طریق مذاکرات جدید، فشارهای بیشتر و تهدید به اقدام نظامی، یا حتی به کارگیری نیروی نظامی واقعی. با این حال، هیچ مسیر روشنی برای پیشبرد این هدف به چشم نمیخورد و موفقیت هر مسیری نیز تضمینشده نیست.»
این موسسه در گزارش خود هشدار داده است که هر لحظه ممکن است رهبران جمهوری اسلامی یک برنامه مخفیانه و شتابزده را برای ساخت سلاح هستهای آغاز کنند.
موسسه علوم و امنیت بینالملل این تحولات را «جدی و نگرانکننده» خوانده و امتیاز کل تهدید را از ۱۵۱ در فوریه ۲۰۲۴ به ۱۵۷ از ۱۸۰ افزایش داده است.
این دومین بار متوالی است که رقم ارائهشده از سوی این موسسه، نشاندهنده سطح «خطر شدید» است.
موسسه علوم و امنیت بینالملل این امتیاز بر اساس اقدامهای خصمانه جمهوری اسلامی (امتیاز فعلی: ۲۰)، لفاظیهای خصمانه (۲۹ امتیاز)، زمان کوتاه دستیابی به ظرفیت تولید سلاح هستهای (۳۰ امتیاز)، پیشرفت در توسعه توانمندیهای حساس هستهای (۲۷ امتیاز)، فقدان شفافیت در برنامه هستهای (۲۴ امتیاز)، و تلاشها برای تسلیحاتی کردن فراتر از مرحله شکست محدودیتها (۲۷ امتیاز) محاسبه شده است. مجموع امتیاز نسبت به فوریه ۲۰۲۴ افزایش یافته و همچنان در سطح «خطر شدید» باقی مانده است.
علی یونسی، متولد ۱۴ اسفند ۱۳۷۹، دانشجوی رشته کامپیوتر در دانشگاه صنعتی شریف و برنده مدال طلای المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک (IOAA) در سال ۲۰۱۸ در پکن چین است. او همراه با تیم ایران، با کسب پنج مدال طلا در دوازدهمین دوره این رقابتها، مقام اول جهانی را به دست آورد.
امیرحسین مرادی، متولد یک اسفند ۱۳۷۹، دیگر دانشجوی دانشگاه شریف و دارنده مدال نقره المپیاد نجوم داخلی ایران در سال ۲۰۱۷ است.
روایت بازداشت
۲۲ فرودین ۱۳۹۹، نیروهای امنیتی در یورشی هماهنگ و خشونتآمیز، علی و امیرحسین را بازداشت کردند.
بر اساس شهادت خانوادههای این دو دانشجو، آنها هنگام بازداشت، هدف ضرب و جرح قرار گرفتند.
آیدا یونسی، خواهر علی، در ویدیویی که در آن زمان منتشر کرد، گفت: «۱۲ مامور به خانه ما هجوم آوردند و برادرم را با خشونت دستگیر کردند. آنها به سر او ضربه زدند و او را در حالی که از ناحیه سر خونریزی داشت، از خانه بیرون بردند.»
شرایط بازداشت و شکنجه
پس از دستگیری، هر دو این دانشجویان به بند ۲۰۹ زندان اوین منتقل شدند. بندی که تحت نظارت مستقیم وزارت اطلاعات قرار دارد. آنها به مدت ۶۰ روز در سلولهای انفرادی کوچک و بدون پنجره محبوس بودند.
مجتبی حسینی که در تابستان ۱۳۹۹ به دلیل انتشار توییتهای طنزآمیز انتقادی بازداشت شد، به مدت ۹ روز با علی یونسی همسلول بود.
او در مصاحبهای با سایت ایرانوایر در فروردین ۱۴۰۰ گفت: «یکی از چشمان علی به شدت عفونت کرده و متورم بود. این آسیب از زمان دستگیری او وجود داشت و حتی پس از ۱۰۰ روز، هنوز بهبود نیافته بود. از چشم او مداوم چرک و خون خارج میشد و تنها درمانی که در اختیارش قرار میگرفت، چند قرص آنتیبیوتیک در روز بود.»
علی یونسی همچنین تحت فشار شدیدی قرار داشت تا به حمل مواد منفجره اعتراف کند. اتهامی که او همواره آن را قاطعانه رد کرده است.
اتهامات و روند قضایی
۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹، غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی وقت قوه قضاییه، در نشستی خبری این دو دانشجو را به ارتباط با «گروههای ضدانقلاب» از جمله سازمان مجاهدین خلق متهم کرد.
او همچنین گفت که در خانههای آنها «مواد منفجره کشف شده» است.
خانوادههای این دو دانشجو و افراد نزدیک به آنها بلافاصله این اتهامات را تکذیب کردند.
پس از حدود دو سال بازجویی و اعمال فشار برای گرفتن اعتراف تلویزیونی، سرانجام در پنجم اردیبهشت ۱۴۰۱، دادگاه انقلاب، علی یونسی و امیرحسین مرادی را به ۱۶ سال حبس «به اتهامات مرتبط با امنیت ملی» محکوم کرد.
اسفند ۱۴۰۳، دیوان عالی کشور پس از بررسی اعتراض وکیلان این دو دانشجو، دستور برگزاری محاکمه مجدد را صادر کرد.
در پی این محاکمه، میزان حبس قابل اجرای یونسی و مرادی به شش سال و هشت ماه زندان کاهش یافت.
موج همبستگی جهانی
در واکنشی کمسابقه، گروهی از برندگان جایزه نوبل در سال ۲۰۲۲ از دبیرکل سازمان ملل خواستند تا برای آزادی یونسی و مرادی اقدام کند. همچنین بیش از ۱۷۰ استاد و دانشجوی دانشگاه صنعتی شریف با امضای نامهای سرگشاده، خواستار آزادی همکلاسیها و شاگردان خود شدند.
پرونده یونسی و مرادی در سالهای گذشته به یکی از نمادهای نقض حقوق دانشگاهیان در ایران تبدیل شده و واکنشهای گستردهای را در سطح بینالمللی به دنبال است.
مجامع علمی، سازمانهای حقوق بشری و چهرههای برجسته جهانی با انتشار بیانیهها و نامههای اعتراضی، خواستار آزادی این دو دانشجوی نخبه شدهاند.
سازمان عفو بینالملل در بیانیهای محاکمه این دو دانشجو را «نمایشی» توصیف کرده و خواستار آزادی فوری آنها شده است.
دیدهبان حقوق بشر نیز بازداشت خودسرانه آنها را مصداق «نقض آشکار حقوق بشر» دانسته است.
علیرغم اعتراضات گسترده داخلی و بینالمللی، این دو دانشجوی نخبه همچنان در زندان به سر میبرند.
سه منبع سیاسی لبنانی پنجشنبه ۲۱ فروردین به خبرگزاری رویترز گفتند که جوزف عون، رییسجمهوری مورد حمایت آمریکا که در ماه ژانویه با وعده منحصر کردن استفاده از سلاح به دولت در لبنان به قدرت رسید، قصد دارد مذاکراتی را با حزبالله درباره زرادخانه تسلیحاتی این گروه آغاز کند.
به گزارش رویترز، حزبالله بهعنوان یکی از قدرتمندترین گروههای غیردولتی مسلح در جهان، پس از درگیری سال ۲۰۲۴ با اسرائیل که در پی جنگ غزه رخ داد، بهشدت تضعیف شد.
این گروه تلفات سنگینی متحمل شد؛ از جمله کشته شدن رهبران ارشد و هزاران نفر از نیروهایش.
از سوی دیگر سقوط بشار اسد، متحد حزبالله در سوریه نیز ضربهای مضاعف بود که خطوط تامین این گروه از ایران را قطع کرد.
بیشتر بخوانید: تهران و نیروهای نیابتی؛ جمهوری اسلامی چگونه به نقطه انکار رسید؟
فضلالله در یک سخنرانی تلویزیونی گفت: «ما آمادگی خود را برای گفتوگو بهمنظور یافتن یک استراتژی دفاعی برای لبنان اعلام کردهایم.»
او افزود که «هرگونه بحث معنادار» باید بر «مقابله با تجاوزات» اسرائیل و خروج نیروهای اسرائیلی از جنوب لبنان متمرکز باشد: «ما در تماس مستمر با رییسجمهور عون هستیم. هنگامی که او برای گفتوگو دعوت کند و مبانی ملی آن را تعیین کند، ما آمادهایم.»
اسرائیل که در جریان جنگ، نیروهای زمینی خود را به جنوب لبنان اعزام کرد، از عمده این مناطق عقبنشینی کرده است اما در ماه فوریه تصمیم گرفت از پنج موقعیت خارج نشود.
این کشور اعلام کرد قصد دارد بعد از مطمئن شدن از وضعیت امنیتی، در نهایت این مناطق را به نیروهای لبنانی تحویل دهد.
یک مقام ارشد حزبالله چهارشنبه به رویترز گفت که این گروه آماده است با عون درباره تسلیحات خود و خلع سلاح گفتوگو کند؛ مشروط بر اینکه اسرائیل از جنوب لبنان عقبنشینی کرده و به حملات نظامی خود پایان دهد.
ایهاب حماده، نماینده حزبالله در پارلمان لبنان، این گزارش رویترز را رد کرد و گفت: «اگر موضعی داشته باشیم، آن را بهصورت رسمی اعلام میکنیم.»
زرادخانه حزبالله که حجم آن پیش از آخرین درگیری با اسرائیل بیش از ۱۵۰ هزار موشک و راکت برآورد میشد، همواره موضوعی بحثبرانگیز بوده است.
این گروه که استدلال میکند تسلیحاتش «برای بازدارندگی در برابر تهدیدات اسرائیل» ضروری است، همواره درخواستهای منتقدان داخلی برای خلع سلاح را رد کرده و سلاحهای خود را «برای دفاع از کشور» حیاتی میداند.
فضلالله همچنین گزارشهایی را که حاکی از استفاده حزبالله از بندر بیروت برای قاچاق سلاح هستند (این بندر در سال ۲۰۲۰ شاهد یکی از بزرگترین انفجارهای غیرهستهای تاریخ بود) تکذیب کرد.
بیشتر بخوانید: خانواده قربانیان انفجار بندر بیروت خواستار تشکیل یک کمیته حقیقتیاب بینالمللی شدند
